Opsežnim istraživanjima arheolog Milivoj Vasiljević je došao do dragocenih podataka o stanovništvu, ušoravanju i najranijim doseljavanjima u Mačvu, što je sabrao i objavio u knjizi “Mačva istorija stanovništvo.” Feljton koji objavljujemo u “Glasu Podrinja” koristeći kao izvor najviše ovu knjigu, govori upravo o tome.
STANOVNIŠTVO, UŠORAVANjE I NAJRANIJA DOSELjAVANjA U MAČVU
STANOVNIŠTVO, UŠORAVANjE I NAJRANIJA DOSELjAVANjA U MAČVU
Brat glavni nadzornik
Prvi popis stanovništva u Mačvanskoj kneževini realizovan 1818. godine govori o povećanju broja sela u trouglu između Save, Drine i Cera, zahvaljujući postepenom poboljšanju života ljudi u ovom kraju. Tada je zabeleženo 30 sela u rasponu od 25 kuća u Radenkoviću do 201 u Bogatiću. Ušoravanje prvi poduhvat, radi lakšeg upravljanja i sprovođenja kontrole vlasti
U Mačvi ima ljudi koje čim vidiš, odmah zavoliš, govorio je i pisao Janko Veselinović. Drugi mačvanski velikan pisane reči Milorad Panić-Surep kaže da je Mačvane lako prepoznati. Brzo se izdaju da najviše na svetu vole slobodu, šalu i trkačke konje, pisao je Surep.
Danas daleke 1818. godine kada je u Knjaževini Mačvi napravljen prvi popis stanovništa zabeležena su mala sela u koja su ubrojana ona do 50 kuća. Pored Radenkovića tu su i Skrađani (30), Štitar (43). Uzveće (47), Ševarice (48) i Metković (48) kuća.
Drugu grupu činila su sela srednje veličine čiji se broj kuća kretao od 50 do 100. U ta su svrstali: Banovo Polje (70), Belotić (53), Drenovac (94), Zasavica (95), Dublje (94), Zminjak (70), Petlovača (73), Ribari (80), Slepčević (65) i Tabanović (60) kuća.
Veća sela te 1818. godine činila su: Bogatić (201), Badovinci (150), Glušci (132), Klenje (102), Lipolist (111) i Prnjavor (133) kuće.
Brojni podaci govore da se zahvaljujući intenzivnijem ekonomskom razvoju i poboljšanju uslova života broj kuća u Mačvi brzo uvećavao. Tako ih prema popisu iz 1827. ima 2.813, 1829-2894., pet godina kasnije 3128. Na kraju ovog perioda 1832. godine zabeleženo je 3.427 kuća u Mačvi. Nema sumnje da se ovaj broj stalno uvećavao. Precizni statističari beleže da je u tefteru poreskih glava iz 1819. u Mačvi registrovano 2.461 poreska glava, a narednih godina znatno više. Broj se uvećavao više mehaničkim putem (naseljavanje) nego prirodnim priraštajem.
Kasnije, piše arheolog Vasiljević stvaranjem države, ukidanjem turskog feudalnog sistema, dobijanjem zemlje u svojinu, sređivanjem političkih i ekonomskih odnosa povećano je opšte materijalno stanje koje se održavalo na sve većem prirodnom priraštaju stanovnika.
Na red je došlo i ušoravanje sela koje je tretirano kao veliki poduhvat. Desilo se to u periodu od 1828. do 1835. Dotadašnji način stanovanja po kućama “razbacanim” u šumama, odgovarao je ratnim prilikama u borbi protiv Turaka. Posle Drugog Srpskog ustanka stvari su se promenile.
Knjaz Miloš je u to doba mnogo radio na tome da se kuće nekako “sabiju”, stvori više obradivog zemljišta i prostora za naseljavanje novopridošlica. Vlastima je svakako bilo lakše upravljati ušorenim selima. Za to Miloš angažuje brata, upravnika šabačke nahije gospodara Jevrema Obrenovića koji postaje glavni nadzornik i sprovodnik radova oko “sabijanja” i ušoravanja sela. U tom smislu je i njegova naredba, ustvari preneta zapovest Knjaza Miloša koju je saopštio aprila 1830. godine na Skupštini nahije šabačke da se pored ravničarskih ušoravaju i brdska sela. Usledili su veliki otpori ovoj akciji, posebno u Petkovici, Beloj reci, Čokešini i Ravnju, selu koje je poslednje ušoreno, dok su prva tri od pomenutih samo “sabijena”.
Mačvani ušoravaju sela po ugledu na sremce. Najprostiji je prvi linearni tip, sa jednom glavnom ulicom. (Mačvanska Mitrovica, Zasavica, Radenković, Drenovac, Tabanović, Petlovača, Duvanište, Lipolist, Zminjak, Skrađani i Banovo Polje.
Drugi tip šorenja sela su sa dve ulice koje se sastaju u kosom uglu. (Ravnje, Pričinović, Sovljak, Noćaj i Salaš Noćajski).
Treći tip je krstasti i sastoji se od dva šora koji se seku u krstu. (Metković, Uzveće, Glušci, Belotić, Štitar, Slepčević, Ribari, Ševarice i Glogovac).
U četvrti tip svrstana su sela kod kojih glavnu ulicu presedaju popreko dve ili više u obliku krsta. (Bogatić, Dublje, Prnjavor, Badovinci, Crna Bara i Klenje.
Danas mnoga sela nemaju prvobitan oblik, jer je stari poremećen širenjem sela i osnivanjem novih ulica.
FANTASTIKA, SAN I MAŠTA
Malo je poznato da su doseljenici u Mačvu koji su dolazili na prostore velike srpske ravnice iz svojih krajeva donosili snove, maštu i fantastiku, tek ovi pojmovi duboko su ukorenjeni u sudbine ljudi koji su naselili prostor između dve reke i jedne planine. Van sumnje je činjenica da su ih dobro “snimili” slikari neformalne mačvanske slikarske škole na čelu sa genijalnim Milićem od Mačve. Istina je i to da ove ljude život nikada nije štedeo.
Obraćaju ći im se Tomislav Arsenović piše: O, vi mačvanski ratari, kosci i čobani, kolebari i pčelari, vi bostandžije, vi starci sa lulama u ustima, vi starice sa izgrčenim prstima na rukama, kako ste bili spokojni i mudri, siromašni i bogati, kako niste kukali nad svojim sudbinama, kako niste obarali spomenike svojih predaka?
Danas daleke 1818. godine kada je u Knjaževini Mačvi napravljen prvi popis stanovništa zabeležena su mala sela u koja su ubrojana ona do 50 kuća. Pored Radenkovića tu su i Skrađani (30), Štitar (43). Uzveće (47), Ševarice (48) i Metković (48) kuća.
Drugu grupu činila su sela srednje veličine čiji se broj kuća kretao od 50 do 100. U ta su svrstali: Banovo Polje (70), Belotić (53), Drenovac (94), Zasavica (95), Dublje (94), Zminjak (70), Petlovača (73), Ribari (80), Slepčević (65) i Tabanović (60) kuća.
Veća sela te 1818. godine činila su: Bogatić (201), Badovinci (150), Glušci (132), Klenje (102), Lipolist (111) i Prnjavor (133) kuće.
Brojni podaci govore da se zahvaljujući intenzivnijem ekonomskom razvoju i poboljšanju uslova života broj kuća u Mačvi brzo uvećavao. Tako ih prema popisu iz 1827. ima 2.813, 1829-2894., pet godina kasnije 3128. Na kraju ovog perioda 1832. godine zabeleženo je 3.427 kuća u Mačvi. Nema sumnje da se ovaj broj stalno uvećavao. Precizni statističari beleže da je u tefteru poreskih glava iz 1819. u Mačvi registrovano 2.461 poreska glava, a narednih godina znatno više. Broj se uvećavao više mehaničkim putem (naseljavanje) nego prirodnim priraštajem.
Kasnije, piše arheolog Vasiljević stvaranjem države, ukidanjem turskog feudalnog sistema, dobijanjem zemlje u svojinu, sređivanjem političkih i ekonomskih odnosa povećano je opšte materijalno stanje koje se održavalo na sve većem prirodnom priraštaju stanovnika.
Na red je došlo i ušoravanje sela koje je tretirano kao veliki poduhvat. Desilo se to u periodu od 1828. do 1835. Dotadašnji način stanovanja po kućama “razbacanim” u šumama, odgovarao je ratnim prilikama u borbi protiv Turaka. Posle Drugog Srpskog ustanka stvari su se promenile.
Knjaz Miloš je u to doba mnogo radio na tome da se kuće nekako “sabiju”, stvori više obradivog zemljišta i prostora za naseljavanje novopridošlica. Vlastima je svakako bilo lakše upravljati ušorenim selima. Za to Miloš angažuje brata, upravnika šabačke nahije gospodara Jevrema Obrenovića koji postaje glavni nadzornik i sprovodnik radova oko “sabijanja” i ušoravanja sela. U tom smislu je i njegova naredba, ustvari preneta zapovest Knjaza Miloša koju je saopštio aprila 1830. godine na Skupštini nahije šabačke da se pored ravničarskih ušoravaju i brdska sela. Usledili su veliki otpori ovoj akciji, posebno u Petkovici, Beloj reci, Čokešini i Ravnju, selu koje je poslednje ušoreno, dok su prva tri od pomenutih samo “sabijena”.
Mačvani ušoravaju sela po ugledu na sremce. Najprostiji je prvi linearni tip, sa jednom glavnom ulicom. (Mačvanska Mitrovica, Zasavica, Radenković, Drenovac, Tabanović, Petlovača, Duvanište, Lipolist, Zminjak, Skrađani i Banovo Polje.
Drugi tip šorenja sela su sa dve ulice koje se sastaju u kosom uglu. (Ravnje, Pričinović, Sovljak, Noćaj i Salaš Noćajski).
Treći tip je krstasti i sastoji se od dva šora koji se seku u krstu. (Metković, Uzveće, Glušci, Belotić, Štitar, Slepčević, Ribari, Ševarice i Glogovac).
U četvrti tip svrstana su sela kod kojih glavnu ulicu presedaju popreko dve ili više u obliku krsta. (Bogatić, Dublje, Prnjavor, Badovinci, Crna Bara i Klenje.
Danas mnoga sela nemaju prvobitan oblik, jer je stari poremećen širenjem sela i osnivanjem novih ulica.
Malo je poznato da su doseljenici u Mačvu koji su dolazili na prostore velike srpske ravnice iz svojih krajeva donosili snove, maštu i fantastiku, tek ovi pojmovi duboko su ukorenjeni u sudbine ljudi koji su naselili prostor između dve reke i jedne planine. Van sumnje je činjenica da su ih dobro “snimili” slikari neformalne mačvanske slikarske škole na čelu sa genijalnim Milićem od Mačve. Istina je i to da ove ljude život nikada nije štedeo.
Obraćaju ći im se Tomislav Arsenović piše: O, vi mačvanski ratari, kosci i čobani, kolebari i pčelari, vi bostandžije, vi starci sa lulama u ustima, vi starice sa izgrčenim prstima na rukama, kako ste bili spokojni i mudri, siromašni i bogati, kako niste kukali nad svojim sudbinama, kako niste obarali spomenike svojih predaka?
Lj. Đukić
Najnoviji broj
11. april 2024.
