GOSPODAR I SLUGA

Moderna politička i ustavno-pravna teorija ističe da je za određivanje karaktera jednog političkog poretka najvažnije saznati kakav položaj u njemu ima čovek i građanin, tj. utvrditi onaj ključni politički odnos, vlast- građanin. Još pre nekoliko hiljada godina je zapaženo da čim je neko na vlasti svemoćan, onda građani postaju nemoćni, i u tom slučaju, država i društvo funkcionišu na principu gospodara i sluge. Na taj način funkcionišu društva i države poluperiferije civilizacije, u kojima je temeljni princip političkog života, vlast je sve, a čovek je ništa. Tako je država organizovana kao vladavina autoritarnih pojedinaca, od lokalnog do najviših državnih organa, a ne kao država u kojoj vladaju zakoni i demokratske institucije. U kojoj meri i koliko će čovek u političkom društvu biti podanik ili građanin, zavisi od više činilaca. Između ostalog, to je i pitanje čovekovog ličnog odnosa prema vlasti, odnosno od njegove sposobnosti da bude relativno nezavisan, a samim tim i moralno autonoman u odnosu na vlast. Relativna nezavisnost je u tesnoj vezi sa ekonomskom nezavisnošću, i to je najslabija tačka u zemljama u tranziciji, u kojima dolazi do drastičnog pada životnog standarda većine stanovništva.
Još je Imanuel Kant (1724-1804) konstatovao da je čovek i sam kriv ako dozvoli da bude podanik, pre svega zbog svoje neprosvećenosti, odnosno nezrelosti, jer su njegova lenjost i kukavičluk prepreka da se služi sopstvenim razumom, i dostigne stanje prosvećenosti. Širenje sloboda i razvijanje ideje o slobodi kao temeljnom principu organizacije društva, je uslov bez koga nema neophodnih pretpostavki za razvijanje ličnosti. Bez uslova za obrazovanje snažnih ličnosti ni jedno društvo ne može napredovati.