Stopirani projekti na Ceru

Neformalna građanska inicijativa EKO CER formirana je nakon izdavanja saglasnosti Ministarstva rudarstva i energetike Vlade Repubike Srbije za vršenje istražnih radova za iskopavanje granita preduzeću „Rudar RNM“ iz Beograda o čemu su i širu javnost informisali početkom aprila. Kako su istakli, ova informacija je “veoma zabrinula meštane obližnjih sela, kao i vlasnike vikendica na planini Cer, stručnu javnost, ekološke aktiviste, kao i sve istinske ljubitelje prirode, imajući u vidu da se područje potencijalnog kamenoloma nalazi u režimu 2. stepena zaštite prirode”. EKO CER smatra da bi ovakva vrsta delatnosti (otvaranje kamenoloma) dovela do eksploatacije šume, ugrozila kulturna dobra u neposrednoj blizini (Konjuša i Trojanov grad), zaštićene vrste ptica koje ovde borave, ali i značajno uticala na kvalitet života i postojeću poljoprivrednu proizvodnju u obližnjim naseljima, te su odlučili da se obrate nadležnim institucijama u oblasti urbanizma, zaštite prirode i kulturnih spomenika kako bi dobili relevantne i tačne podatke o pokrenutom postupku.

„Glas Podrinja“ se 13. maja obratio Ministarstvu rudarstva i energetike i Ministarstvu zaštite živote sredine, povodom najavljenih projekta na Ceru. Na adresu naše redakcije 15. maja stigao je odgovor Ministarstva rudarstva i energetike u kom se navodi “da Privredno društvo “Rudar RNM” d.o.o. iz Beograda, nije ispunilo zakonske uslove za dobijanje odobrenja za izvođenje geoloških istraživanja granodiorita kao tehničkog građevinskog kamena na lokalitetu Dvorište kod Šapca”. Preduzeće “Rudar RNM” obavestilo je javnost 18. maja da odustaje od gradnje kamenoloma.

Inicijatorka neformalne građanske inicijative EKO CER Ana Pavlović na konferneciji za medije, 21. maja javnost je upoznala sa infomacijama o tome da su i Zavod za zaštitu prirode Srbije i Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo odbili da izdaju saglasnosti preduzeću “Rudar RNM” d.o.o. iz Beograda.

Odgovor Ministarsva rudarstva i energetike
„Na planini Cer trenutno nema aktivnih geoloških istraživanja niti aplikacija za izvođenje geoloških istraživanja. Privredno društvo Rudar RNM d.o.o. iz Beograda, nije ispunilo zakonske uslove za dobijanje odobrenja za izvođenje geoloških istraživanja granodiorita kao tehničkog građevinskog kamena na lokalitetu Dvorište kod Šapca, odnosno nije dostavilo dokumentaciju shodno članu 34. Zakona o rudarstvu i geološkim istraživanjima, pa je njihov zahtev za geološka istraživanja odbijen.
Pored navedenog napominjemo da Ministarstvo rudarstva i energetike izdaje odobrenja za vršenje geoloških istraživanja u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštitu prirode, odnosno Uslovima Zavoda za zaštitu prirode i nadležnih Zavoda za zaštitu spomenika kulture, tako da ne postoji mogućnost izdavanja odobrenja na prostorima na kojima nije dozvoljeno izvođenje geoloških istraživanja“ navedeno je u odgovoru Ministarstva rudarstva i energetike.
Redakcija „Glasa Podrinja“ obratila se i Ministarstvu zaštite životne sredine povodom geoloških istraživanja i izgradnje Memorijalnog kompleksa na Ceru. Do zaključenja ovog broja nismo dobili odgovor.

Ana Pavlović je naglasila da bez saglasnosti ovih institucija, ne može pokrenuti nijedan dalji pravni korak koji bi doveo do izgradnje kamenoloma.

“Imajući u vidu dosadašnja iskustva sa kamenolomima širom Srbije, svaki naredni korak ovog investitora u vezi sa mogućom izgradnjom kamenoloma, značio bi rušenje pravnog poretka, a istovremeno i novu mobilizaciju za odbranu Cera i njegove prirode”, istakla je Pavlović i osvrnula se na Nacrt Prostornog plana planine Cer koji nije usvojen, ali predviđa izgradnju memorijalnog kompleksa i promociju masovnog turizma na ovoj planini, čemu se protive kako aktivisti ove inicijative, tako i brojna druga stručna i šira javnost.

“Zbog svojih izuzetnih prirodnih odlika i istorijskog nasleđa, Cer zaslužuje dalji razvoj u pravcu očuvanja tih vrednosti i promocije eko turizma. U narednom periodu zahtevaćemo da se sva sredstva planirana za izgradnju memorijalnog kompleksa preusmere na postojeći, koji se nalazi u selu Tekeriš. Dodatno, pokrenućemo i inicijativu da se najvažnije topografske tačke Cerske bitke proglase za posebne prostorne kulturno-istorijske celine. Time ćemo pomoći da se zaštiti priroda Cera i on će ostati planina pobednik” zaključila je Ana Pavlović, inicijatorka neformalne građanske inicijative EKO CER.

Početak bitke za Cer
Predstavnici inicijative EKO CER su početkom aprila, pretražujući sajtove ministarstava u pregledu informacija u vezi planine Cer i potencijalne gradnje Memorijalnog kompleksa na Ceru, došli do podataka o geološkim istraživanjim na planini Cer.

„Uvidom u dostupnu dokumentaciju na sajtu Ministarstva rudarstva i energetike, koja se nalazila na Oglasnoj tabli sajta ministarstva, u Rešenju pod brojem: 310-02-01568/2020-02 od 2.10.2020, ministarstvo je dalo odobrenje PD RUDAR RNM d.o.o. iz Beograda da počne sa pripremanjem i dostavljanjem dokumentacije za Izvođenje primenjenih i geoloških istraživanja granodiorita kao tehničko-građevinskog kamena na lokalitetu Dvorište kod Šapca. Prema uvidu u dostupnu mapu istražnih geoloških radova istražno područje nalazi se na planini Cer, na području grebena Cera i obuhvata nekoliko hektara šumskog pojasa, koji se nalazi u II režimu zaštite budućeg zaštićenog područja Predeo izuzetnih odlika I kategorije planina Cer.“, navode iz Inicijative koja je o situaciji izvestila stručnu javnost, ekološke pokrete i udruženja; građanske inicijative i aktiviste; advokate i pravnike.

„Nadležnim ustanovama za zaštitu spomenika kulture i zaštitu prirode Srbije, kao i od nadležnog organa za poslove urbanizma na nivou lokalne samouprave Šapca, poslali smo zahteve za informacije od javnog značaja o uslovima i mišljenjima, za odobrenje ili ograničenje, koja su dostavili PD RUDAR RNM d.o.o. iz Beograda za Projekat primenjenih geoloških istraživanja granodiorita kao tehničkog građevinskog kamena na lokalitetu „Dvorište“ kod Šapca“, pojašnjavaju iz inicijative EKO CER.

Odgovori nadležnih institucija
Nakon obraćanja nadležnim institucijama usledili su odgovori Zavoda za zaštitu prirode Srbije, Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, Odeljenja za Urbanizam GU grada Šapca koje su nam prosledili predstavnici EKO CER.

Zavod za zaštitu prirode Srbije- ODBIO je zahtev i nije izdao uslove zaštite prirode PD RUDAR RNM d.o.o. iz Beograda. U rešenju su naveli: Istražni prostor nalazi se unutar zaštićenog područja Predeo izuzetnih odlika Planina Cer, u režimu zaštite II i III stepena, području ekološki značajnog područja „Cer“ i području staništa strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta.

Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo- doneo je uslove čuvanja, održavanja i korišćenja za izradu Projekta primenjenih geoloških istraživanja granodiorita kao tehničkog građevinskog kamena na lokalitetu „Dvorište“ kod Šapca u kojima je naveo sledeće: Na istražnom prostoru nalaze se Spomenik kulture ranovizantijsko utvrđenje Konjuša i evidentirano kulturno dobro Trojanov grad. ZABRANjENO je izvođenje bilo kakvih radova na prostoru Nepokretnog kulturnog dobra i 300m od bedema evidentiranog kulturnog dobra.

Odeljenje za Urbanizam GU grada Šapca- izdao je Informaciju o lokaciji po zahtevu privrednog društva “Rudar RNM” d.o.o. Beograd u kojem se navodi sledeće: Lokalitet Dvorište prema Prostornom planu grada Šapca nalazi se u zonama šumskog zemljišta, poljoprivrednog zemljišta, zatečenih i sezonskih domaćinstava, priobalja i vodene površine, vikend zone i zoni IBA područja. Lokalitet “Dvorište” se nalazi najvećim delom van građevinskog reona. U Informaciji o lokaciji u delu Posebni uslovi, navodi se sledeće: Na osnovu člana 42. stav 8. Zakona o zaštiti prirode Ministarstvo zaštite životne sredine Republike Srbije je 15.07.2019. godine na internet stranici Ministarstva, obavestilo javnost o postupku pokretanja zaštite Predela izuzetnih odlika “Planina Cer”. Površina za izvođenje geoloških istraživanja granodiorita koja je definisana koordinantnim tačkama, nalazi se delom u obuhvatu prostora koji je u postupku za proglašenje Predela izuzetnih odlika “Planina Cer” i to na području režima zaštite II stepena na kojem između ostalog nije dozvoljena ekspolatacija mineralnih sirovina. Potrebno je da se obratite ZZPS, radi dobijanja uslova o mogućnostima i ograničenjima za izvođenje geoloških istražnih radova.

Zaštićene i strogo zaštićene vrste (flora, fauna i ornitofauna)
Prema dostupnim podacima lokalitet “Trojanov grad – Konjuša”, koji je deo IBA područja Cera, značajan je kao nekadašnje gnezdilište najznačajnijih i ugroženih vrsta ptica. Zavoda za zaštitu prirode Srbije navodi da su na istražnom prostoru evidentirane zaštićene divlje biljne i životinjske vrste. Šumski ekosistem ovog područja čine šume hrasta, tipa cera, koji predstavlja osetljivo stanište usled slabe i spore obnovljivosti.

Kulturno-istorijska celina
Zaštićeni i evidentirani spomenici kulture i područje koje ima karakter prostorne kulturno-istorijske celine od izuzetne važnosti za Republiku Srbiju, nalaze se na Ceru.
“Prema dostupnim podacima Arheološkog instituta, rezultatima projekta Arheologija Srbije: kulturni identitet, integracioni faktori, tehnološki procesi i uloga centralnog Balkana u razvoju evropske praistorije (OI 177020) Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, u 2014. godini došlo se do rezultata istraživanja praistorijskih objekata na lokalitetu Trojanov grad: Iako mala po obimu, istraživanja na Trojanovom gradu potvrdila su da se na ovom prostoru u prelaznom periodu iz bronzanog u gvozdeno doba nalazilo gradinsko naselje sa moćnim bedemom od ređanog kamena, opasanim širokim i plitkim rovom. Slične gradine registrovane su i istražene tokom prethodnih godina u neposrednoj okolini Trojanovog grada (Bulatović, Filipović, Gligorić 2017). Utvrđenja su očigledno bila deo kompleksnog, za sada još nedovoljno poznatog i proučenog naseobinsko-odbrambenog sistema iz starijeg gvozdenog doba i verovatno su predstavljale vojna i ekonomska uporišta usko povezana sa brojnim rudnim ležištima severozapadne Srbije, na prvom mestu bakra i kalaja, ali i srebra i gvožđa (Bankoff et al. 2013).“ , dodaju iz Inicijative, naglašavajući da je Trojanov grad jedinstven objekat, po lokaciji, sadržaju i očuvanosti ostataka. kamene arhitekture starijeg gvozdenog doba.

“Prema rešenju Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, pod br: 561/3, donetom 20.05.1975. godine, ranovizantijsko utvrđenje Konjuša u ataru sela Miloševac, SO Šabac, ima svojstvo SPOMENIKA KULTURE. U obrazloženju rešenja dalje se navodi: Arheološki lokalitet Konjuša datira iz ranovizantijske epohe, odnosno u V/VI v.n.e, na osnovu arheoloških iskopavanja. Poseban značaj utvrđenja na lokalitetu Konjuša jeste taj što je to za sada jedino konstatovano ranovizantijsko utvrđenje na delu limesa zapadno od Beograda. Trojanov grad – Konjuša ima karakter prostorne kulturno-istorijske celine od izuzetne važnosti za Republiku Srbiju, jer se na ovom prostoru vodila prva borba u toku Cerske bitke 15/16. avgust 1914. godine. Na lokalitetu Konjuša 15.08.1914. godine je zanoćila 21. Landver divizija, koju je iznenadio II Prekobrojni puk iz sastava Kombinovane divizije iz 2. Srpske armije. Ako bi se krenulo u istražne radove geoloških istraživanja granita na ovom prostoru nepovratno bi bile uništene retke i zaštićene vrste i spomenici kulture od izuzetne važnosti za Republiku Srbiju, ističu iz EKO CERA i naglašavaju posebno negativan uticaj kamenoloma na socio-ekonomski razvoj sela u Pocerini i Jadru, poljoprivredne kulture koje se gaje na ovom području, demografiju.

“Što se tiče vikend naselja na Ceru ona bi nestala, tj. bila uništena. Smatramo da saopštenje RUDAR RNM d.o.o. koje je poslato medijima, u kojem stoji da PD RUDAR RNM d.o.o. odustaje od istražnih radova i celog projekta, može ukazivati da je opasnost po priodno i kulturno nasleđe, kao i meštane sela i vlasnike vikendica na Ceru, prošla. Međutim, poučeni iskustvom na primerima iz cele Srbije kada se radi o geološkim istraživanjima, eksploataciji minerala i rudnih resursa, gde se ne poštuju u potpunosti odluke nadležnih ministarstava, gde se i pored nepotpune dokumentacije za početak izvođenja radova vrše istraživanja i eksploatacije, želimo da poručimo da u slučaju pokretanja bilo kakvih radnji (istraživanja, eksploatacija) koje su u suprotnosti sa zakonom i dostavljenim uslovima nadležnih ustanova, Inicijativa EKO CER će upotrebiti sva pravna sredstva pred domaćim i međunarodnim institucijama da se svaka protivzakonita radnja spreči i da izvršilac bude sankcionisan. Takođe, u slučaju da nadležno ministarstvo proceni da je granit sa Cera potreban kao strateški resurs za pravljenje puteva (granit u ovom delu Cera je mlađi od 500.000 godina i odličnog je kvaliteta da se koristi kao podloga za puteve, stručno mišljenje geologa) i ukoliko budu insistirali na geološkim istraživanjima, otvarnju kamenoloma i eksploataciji granita i u saglasnosti sa Vladom Republike Srbije potencijalni projekat proglase za projekat od Nacionalnog interesa smatraćemo, na osnovu negativnih mišljenja nadležnih ustanova koja su sada dobijena, da krše zakone i Ustav Republike Srbije i shodno tome ćemo se tako i odnositi.

Svaku pozitivnu promenu uslova koju nadležne ustanove budu u budućnosti dale, bilo da se radi o geološkim istraživanjima ili gradnji objekta od veštačkih materijala (beton, gvožđe, staklo) koji bi zauzeo veliku površinu na grebenu Cera u II ili III režimu zaštite, a koji bi na prirodu imao negativan uticaj , smatraćemo za pritisak na ustanove od strane ministarstva nadležnog za realizaciju projekta i Vlade Republike Srbije, shodno tome ćemo se i odnositi.

Svaki budući projekat koji se bude izvodio ili se neki od postojećih bude menjao na području Cera, a tiče se prirode i zaštite životne sredine i javnost ne bude blagovremeno obaveštena i uključena u odlučivanje smatraćemo da su prekršena prava o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i pravo na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine. U skladu sa tim obratićemo se domaćim i međunarodnim institucijama pred kojima ćemo tražiti sva prava. Srbija je potpisnik Arhuske konvencije, koja je definisana članom 74. Ustava Republike Srbije.“

Memorijalni kompleks pod znakom pitanja
Privredno društvo „Spomen kompleks za očuvanje kulturno-istorijskih vrednosti i održivi razvoj Cera-Spomen kompleks Cer“ d.o.o. Šabac je osnovano 2018. godine kako bi brinulo o realizaciji projekta, a osnivači su Grad Loznica i opštine Krupanj, Ljubovija, Vladimirci, Bogatić, Koceljeva i Mali Zvornik. Zaklučak prve redovne sednice PD u 2021. godini, održane početkom maja, je da se „potpuniji rezultati u realizaciji Projekta mogu postići nakon usvajanja Prostornog plana područja posebne namene planine Cer i stavljanjem epidemiološke situacije pod određeni zadovoljavajući nivo kontrole.“

EKO CER smatra da je neophodno odustati od izgradnje Memorijalnog kompleksa koji bi se prostirao na površini od 4.500 metara kvadratnih na području između crkve Svetog Jovana Šangajskog i Planinarskog doma.

“Što se tiče Memorijalnog kompleksa, zalagaćemo se da se on izbriše iz Prostornog plana područja posebne namene planina Cer, koji još uvek nije usvojen. Memorijalni kompleks, isto kao i geološka istraživanja granita, nije dobio pozitivne uslove od Zavoda za zaštitu prirode Srbije. U Rešenju za izdavanje uslova za izradu Prostornog plana područja posebne namene izdatim 25.4.2018. godine, pod 03 br. 019-944/2, koje je doneo Zavod za zaštitu prirode Srbije na zahtev Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture vidi se, iz tačaka pod brojem 8, 13. i 14, da nisu dobijeni uslovi kako je to zahtevano u važećoj dokumentaciji u kom se obuhvat nalazi. Upravo iz navedenih razloga tražićemo da se dosadašnja i buduća sredstva koja su iz budžeta Republike Srbije prebačena i ona koja su planirana da se izdvoje za izgradnju MK preusmere ka Spomen-kompleksu Cerska bitka u Tekerišu da se on proširi, muzejska postavka osavremeni i modernizuje i da se dopuni novim sadržajima. Tražićemo da se predloženi PP sa određenim korekcijama usvoji, ali bez MK”, ističu iz Inicijative odlučni u nameri da Cer ostane netaknut.

“Prema svemu navedenom možete zaključiti da smo spremni da se borimo svim pravnim sredstvima za planinu Cer, što ćemo i uraditi ako Cer bude doveden u takvu situaciju. Iskreno, se nadamo da neće biti potrebe za ovako radikalne poteze i da ćemo i dalje bez osećaja straha za naš Cer gledati u pravcu planine POBEDNIK i biti ponosni potomci cerskih junaka koji su zahvalni svojim precima na njihovim besmrtnim delima i žrtvi koju su podneli za Srbiju, da bismo mi mogli danas slobodno, ponosno i uzdignute glave da stojimo na ovom mestu.

Želimo da se zahvalimo na pomoći, stručnim savetima, smernicama i podršci, stručnoj javnosti, svim ekološkim udruženjima i pokretima, Građanskim inicijativama, celokupnoj javnosti koji su ova dva meseca dok je trajala naša zajednička borba protiv geoloških istraživanja granita bili uz nas. Sada bih sve zamolila da sve svoje snage usmerimo ka Jadru, Rađevini, Kolubari i svim područjima u Srbiji koja su u problemu ekocida. Posebna zahvalnost medijima koji su od početka sa nama i koji su nam pomogli da problem Cera stigne do šire javnosti! – navedeno je na konferenciji za medije i saopštenju neformalne građanske inicijative EKO CER.