SEĆANjA NA STARI ŠABAC
ŠAJKE NA SAVI
Od kako Sava protiče pored Šapca po njoj su plovili čamci i brodovi različitih namena. Prvi vojni plovni objekti na Savi kod Šapca ostali su zabeleženi na starim austrijskim vojnim kartama iz 1788. godine. Na jednoj od karata vide se austrijski čamci sa vojnicima koji veslaju i plove, uzvodno pored klenačke obale, da bi napravili zaokret i brzi nizvodni napad na tursko utvrđenje. Iz istog perioda je i crtež austrijskog špijuna koji prikazuje Šabac kao tursko utvrđenje na obali Save. U prvom planu prikazani su manji turski brodovi ukotvljeni ispred drvenih palisada koje su štitile zidano vojno utvrđenje od napada Austrijanaca sa vode. Sa klenačke obale Save Austrijanci su stalno pratili kretanje Turaka promene na starom gradu i sve to pedantno crtali.
Zahvaljujući austrijskim ratnim kartama od kojih se jedan deo nalazi u Narodnom muzeju Šapca, danas možemo sagledati, brojne austrijsko-turske borbene akcije iz prohujalih vekova. Šabac je kroz borbe više puta menjao vlasnike i tokom njih Sava je najčešće bivala ratni put koji su koristile obe vojske a posebno austrijska koja je bila superniornija na vodi. Zaraćene strane su imale ratne brodove koji su bili naoružani sa manjim topovima . Ti mali brodovi, zvani šajke, građeni su od drveta. Gaz im je bio mali, do jedan metar, bili su veoma pokretljivi a kretali su se na vesla ili jedra, odnosno vetar. Austrijanci su imali jaku rečnu ratnu flotu sastavljenu od šajki različitih veličina. Plovili su Dunavom i stizali Savom i do Šapca. Njihove ratne šajke imale su posadu i do 30 veslača a topovi su bili postavljeni na pramcu i krmi.
Turci su koristili manje šajke koje su pravljene u priobalnim selima Drine u blizini Zvornika. U tom delu bilo je malo obradive zemlje i zato se stanovništvo orijentisalo na gradnju šajki odnosno rečno brodarstvo jer je u to vreme Drina bila plovna reka. Turska plovila nazivala su se šajke zvornikuše, burače ili papučare zbog svog oblika koji je ličio na papuču. U periodima kada su Šapcem vladali Turci, od Zvornika su Drinom i Savom tim brodovima prevlačene razne vrste tereta. Najčešće je to bila hrana i stoka. Na krmenom delu broda nalazila se drvena koliba za smeštaj robe i boravak osoblja, a ispred nje nalazilo se ozidano ognjište koje je bilo neophodno za duži boravak na vodi.
Vodeni put bio je daleko sigurniji od suvozemnog jer je na putevima koji su bili u očajnom stanju i vodili kroz guste šume, pretila opasnost od hajduka. Lađarski posao bio je veoma težak. Na Drini su smetale stene u vodi a na obali Save brojne vodenice koje je trebalo zaobići. Kretanje uzvodno bilo je još teže. Brodovi su se dugim motkama odbijali od obale reke, veslalo se ili se brodovi vukli sa dugim konopcima. Uz obalu su postojali uski putevi kojima su se kretali konji, koji su vukli brodove i zbog velikog broja otisaka stočnih kopita na tim putevima, taj posao je dobio naziv kopitarenje. Od Šapca je jedan put vodio obalom Save i do Beograda a ljudi koji su uzvodno vukli brodove zvali su se kopitari. Zbog težine tog posla za to su često korišćeni kažnjenici a od Zvornika do Beograda i nazad putovanje je trajao osamnaest dana (Drobnjaković 1934.). Vekovima je to bio jedini način da se kabasta i veća količina tereta doveze u Šabac ili iz Šapca u druga priobalna mesta. Prilikom poslednjeg povlačenja iz Šapca Austrijanci su srušili tvrđavu koju su Turci obnovili i koristili sve do 1807. godine. Slikari i putopisci koji su prolazili ovim krajevima na svojim delima prikazali su šabačku tvrđavu i na svakom njihovom crtežu nalaze se stare šajke ili slična plovila. I na najstarijoj sačuvanoj fotografiji Šapca iz oko 1860. godine vidi se jedna papučata i džakovi sa pšenicom na obali. Sto godina kasnije, oko 1960. godine, fotografisao sam se na jednoj sličnoj , koja je u to vreme služila za prevoženje peska sa klenačke na šabačku obalu. Tih godine sa Save kod Šapca nestali su i brodovi ,,točkaši“ koji su pokretali brod sa dva točka sa lopaticama. Ratovi su se završili, putevi transporta robe promenili se, a Sava je ostala da mirno teče , sve sporije i kao da tuguje za brodovima kojih je na njoj sve manje.
Dragutin Dragan Petrović
Zahvaljujući austrijskim ratnim kartama od kojih se jedan deo nalazi u Narodnom muzeju Šapca, danas možemo sagledati, brojne austrijsko-turske borbene akcije iz prohujalih vekova. Šabac je kroz borbe više puta menjao vlasnike i tokom njih Sava je najčešće bivala ratni put koji su koristile obe vojske a posebno austrijska koja je bila superniornija na vodi. Zaraćene strane su imale ratne brodove koji su bili naoružani sa manjim topovima . Ti mali brodovi, zvani šajke, građeni su od drveta. Gaz im je bio mali, do jedan metar, bili su veoma pokretljivi a kretali su se na vesla ili jedra, odnosno vetar. Austrijanci su imali jaku rečnu ratnu flotu sastavljenu od šajki različitih veličina. Plovili su Dunavom i stizali Savom i do Šapca. Njihove ratne šajke imale su posadu i do 30 veslača a topovi su bili postavljeni na pramcu i krmi.
Turci su koristili manje šajke koje su pravljene u priobalnim selima Drine u blizini Zvornika. U tom delu bilo je malo obradive zemlje i zato se stanovništvo orijentisalo na gradnju šajki odnosno rečno brodarstvo jer je u to vreme Drina bila plovna reka. Turska plovila nazivala su se šajke zvornikuše, burače ili papučare zbog svog oblika koji je ličio na papuču. U periodima kada su Šapcem vladali Turci, od Zvornika su Drinom i Savom tim brodovima prevlačene razne vrste tereta. Najčešće je to bila hrana i stoka. Na krmenom delu broda nalazila se drvena koliba za smeštaj robe i boravak osoblja, a ispred nje nalazilo se ozidano ognjište koje je bilo neophodno za duži boravak na vodi.
Vodeni put bio je daleko sigurniji od suvozemnog jer je na putevima koji su bili u očajnom stanju i vodili kroz guste šume, pretila opasnost od hajduka. Lađarski posao bio je veoma težak. Na Drini su smetale stene u vodi a na obali Save brojne vodenice koje je trebalo zaobići. Kretanje uzvodno bilo je još teže. Brodovi su se dugim motkama odbijali od obale reke, veslalo se ili se brodovi vukli sa dugim konopcima. Uz obalu su postojali uski putevi kojima su se kretali konji, koji su vukli brodove i zbog velikog broja otisaka stočnih kopita na tim putevima, taj posao je dobio naziv kopitarenje. Od Šapca je jedan put vodio obalom Save i do Beograda a ljudi koji su uzvodno vukli brodove zvali su se kopitari. Zbog težine tog posla za to su često korišćeni kažnjenici a od Zvornika do Beograda i nazad putovanje je trajao osamnaest dana (Drobnjaković 1934.). Vekovima je to bio jedini način da se kabasta i veća količina tereta doveze u Šabac ili iz Šapca u druga priobalna mesta. Prilikom poslednjeg povlačenja iz Šapca Austrijanci su srušili tvrđavu koju su Turci obnovili i koristili sve do 1807. godine. Slikari i putopisci koji su prolazili ovim krajevima na svojim delima prikazali su šabačku tvrđavu i na svakom njihovom crtežu nalaze se stare šajke ili slična plovila. I na najstarijoj sačuvanoj fotografiji Šapca iz oko 1860. godine vidi se jedna papučata i džakovi sa pšenicom na obali. Sto godina kasnije, oko 1960. godine, fotografisao sam se na jednoj sličnoj , koja je u to vreme služila za prevoženje peska sa klenačke na šabačku obalu. Tih godine sa Save kod Šapca nestali su i brodovi ,,točkaši“ koji su pokretali brod sa dva točka sa lopaticama. Ratovi su se završili, putevi transporta robe promenili se, a Sava je ostala da mirno teče , sve sporije i kao da tuguje za brodovima kojih je na njoj sve manje.
Dragutin Dragan Petrović
Najnoviji broj
18. april 2024.
