SEĆANjA NA STARI ŠABAC
KLATNO SATA NjIŠE SE 90 GODINA
Sve može da se zaustaviti osim vremena. Klatno na satu šabačke crkve ritmički se njiše i uz tihe otkucaje meri vreme šabačko. Preko dvadeset sjajnih bronzanih zupčanika u velikom satu lagano i neprimetno se okreću. Sat radi i meri vreme koje neizbežno prolazi. Sve je prolazno, pa i mi koji prolazimo pored crkvenog tornja, ne razmišljajući da tamo gore na tornju već 90 godina radi jedan veliki sat.
Nekada smo svi gledali u kazaljke njegovog brojčanika i čekali kada će početi film, kada ćemo na posao ili na susret sa devojkom. Ta vremena su prošlost, a sat i dalje radi i meri vreme koje teče. Stari sat radi istom brzinom a nama se čini da vreme današnje sve brže prolazi. Možda zato što ga kontrolišemo na mobilnim telefonima a sve ređe gledamo u crkveni sat. Ponekad slaže i on po malo, ali nije mu zameriti, godine čine svoje. I baš zbog njegovih 90 godina želim da vas upoznam sa njim.
Sat na tornju crkve u Šapcu i sedam crkvenih zvona postavljeni su daleke 1923. godine kada su ih Šapčani željno iščekivali. Tada su brojčanici bili bele boje a kazaljke i rimski brojevi crni. Negde pred Drugi svetski rat napravljena je izmena. Brojčanici su urađeni od armiranog stakla na koji su stavljeni arapski brojevi i sijalice iza sva četiri brojčanika. Da je do te zamene došlo pre rata potvrđuju brojne rupe od metaka koje sam kasnije zatvarao sa silikonom. Veliki satni mehanizam nalazi se u drvenom ormanu na drugom spratu crkvenog tornja ,gde su i krajevi konopaca koji se povlače i tako ljuljaju sva crkvena zvona.Taj prostor zove se zvonara. Satni mehanizam je veoma komplikovan i čine ga tri slična mehanizma koji su među sobom mehanički spojeni. Praktično to su tri slična mehanizma. Jedan služi da svakih 15 minuta uključi poluge sa dugim sajlama koje omogućavaju da veliki metalni čekić udari u jedno od zvona na tornju i tako označi četvrtinu časa. Drugi mehanizam meri vreme i služi za pokretanje kazaljki na četiri brojčanika koji se nalaze na osmom spratu tornja. Iz ormana vertikalno izlazi prava metalna šipka debljine 2 centimetra koja je preko zupčanika spojena sa satom. Na šestom metru svoje dužine ta šipka se preko zupčanika nastavlja na drugu pod uglom od 90 stepeni i dolazi do unutrašnjeg zida tornja. Na zidu je sledeća kutija sa zupčanicima koji šipku usmeravaju u vis tri sprata do platforme na kojoj je treća i četvrta kutija sa sistemom zupčanika. Na tom nivou nalaze se i četiri sata u koji iz četvrte centralne kutije šipka ulazi u nove satne mehanizme koji omogućuju da se mala kazaljka pomeri za jedan broj dok se velika okrene pun krug. To znači da se prenosna obrtna šipka, koja dolazi od satnog mehanizma do satova, okrene 365 stepeni tokom jednog časa, velika kazaljka okrene se za jedan krug a dodatni mehanizmi na sva četiri sata, pomere malu kazaljku samo za jedan broj. Na sva četiri sata postoje i protivtegovi koji se moraju tačno podesiti kako bi se rasteretio glavni satni mehanizam. Velike metalne kazaljke od bronze teške su po nekoliko kilograma i kada dođu u donji položaj na broj 6 pri podizanju njihova težina opterećuje sat u ormanu. Sve to mora da bude balansirano i podmazano da sat ne bi grešio. Treći mehanizam u ormanu služi za otkucavanja od 1 do 12 puta u zavisnosti od broja časova i ima svoj čekić koji udara u najmanje zvono na vrhu crkvenog tornja.
Danas radi samo mehanizam koji meri vreme. Druga dva su blokirana jer smetaju stanarima u obližnjim zgradama, a i domet prostiranja zvuka sa crkvenih zvona drastično je smanjen izgradnjom visokih zgrada u gradu. Ovaj model sata konstruisan je 1857. godine u nemačkoj fabrici satova J. F. Veule u gradu Bockenem i to je bio prvi sat u svetu koji se navijao samo sedmično te je kao takav prodavan širom sveta. Nemačka firma J. F. Veule osnovana 1836. godine spojila se 1918. godine sa livnicom crkvenih zvona iz grada Apolda, u kojoj su livena zvona za šabačku crkvu. Od firme koja je proizvodila više vrsta satova za ceo svet danas je ostao samo muzej ali naš sat i dalje radi. Urađen je kvalitetno i ako se redovno održava može da služi i 300 godina. Sat nema feder već radi na principu visećih tegova težine oko 500 kilograma koji se podižu do visine plafona prostorije. Tegovi vise na debelim čeličnim sajlama i preko sistema koturača namotavaju se na užljebljene metalne valjke koji su u satnom mehanizmu. Sat ima klatno dužine jedan metar i visi na dve čelične trake. Kao što vidite sve je veoma masivno ali precizno urađeno. Iznad drvene platforme gde se u zidu nalaze četiri sata počinje proširenje zidova crkvenog tornja u koji ulaze masivne drvene grede. Za njih su sa debelim metalnim gvozdenim profilima 6dž6 cm i zatezačima nategnuta drvena konstrukcija koja čini kube crkve. Kube je napravljeno od spleta greda prekrivenih savijenim daskama i spolja je obloženo bakarnim limom. Na samom vrhu je suženje, gde sam se penjao, i na kojem se nalazi osam malih prozora. Žaluzine na svim prozorima crkvenog tornja moraju biti otvorene, kako bi iz unutrašnjosti tornja mogao da izađe zvuk, koji stvaraju sedam zvona. Taj zvuk je ogromna energija koja mora da se širi. Mi deo tih zvukova ne čujemo i kada bi toranj bio zatvoren došlo bi do njegovog pucanja. Kada se sve sagleda šabačka crkva je veoma kompleksna građevina, velike verske, arhitektonske i kulturno istorijske vrednosti. Snimio sam zvuke svih sedam zvona i uskoro ću ih postaviti na internet. Neka svet čuje zvona sa šabačke crkve svetih Apostola Petra i Pavla.
Dragutin Dragan Petrović
Nekada smo svi gledali u kazaljke njegovog brojčanika i čekali kada će početi film, kada ćemo na posao ili na susret sa devojkom. Ta vremena su prošlost, a sat i dalje radi i meri vreme koje teče. Stari sat radi istom brzinom a nama se čini da vreme današnje sve brže prolazi. Možda zato što ga kontrolišemo na mobilnim telefonima a sve ređe gledamo u crkveni sat. Ponekad slaže i on po malo, ali nije mu zameriti, godine čine svoje. I baš zbog njegovih 90 godina želim da vas upoznam sa njim.
Sat na tornju crkve u Šapcu i sedam crkvenih zvona postavljeni su daleke 1923. godine kada su ih Šapčani željno iščekivali. Tada su brojčanici bili bele boje a kazaljke i rimski brojevi crni. Negde pred Drugi svetski rat napravljena je izmena. Brojčanici su urađeni od armiranog stakla na koji su stavljeni arapski brojevi i sijalice iza sva četiri brojčanika. Da je do te zamene došlo pre rata potvrđuju brojne rupe od metaka koje sam kasnije zatvarao sa silikonom. Veliki satni mehanizam nalazi se u drvenom ormanu na drugom spratu crkvenog tornja ,gde su i krajevi konopaca koji se povlače i tako ljuljaju sva crkvena zvona.Taj prostor zove se zvonara. Satni mehanizam je veoma komplikovan i čine ga tri slična mehanizma koji su među sobom mehanički spojeni. Praktično to su tri slična mehanizma. Jedan služi da svakih 15 minuta uključi poluge sa dugim sajlama koje omogućavaju da veliki metalni čekić udari u jedno od zvona na tornju i tako označi četvrtinu časa. Drugi mehanizam meri vreme i služi za pokretanje kazaljki na četiri brojčanika koji se nalaze na osmom spratu tornja. Iz ormana vertikalno izlazi prava metalna šipka debljine 2 centimetra koja je preko zupčanika spojena sa satom. Na šestom metru svoje dužine ta šipka se preko zupčanika nastavlja na drugu pod uglom od 90 stepeni i dolazi do unutrašnjeg zida tornja. Na zidu je sledeća kutija sa zupčanicima koji šipku usmeravaju u vis tri sprata do platforme na kojoj je treća i četvrta kutija sa sistemom zupčanika. Na tom nivou nalaze se i četiri sata u koji iz četvrte centralne kutije šipka ulazi u nove satne mehanizme koji omogućuju da se mala kazaljka pomeri za jedan broj dok se velika okrene pun krug. To znači da se prenosna obrtna šipka, koja dolazi od satnog mehanizma do satova, okrene 365 stepeni tokom jednog časa, velika kazaljka okrene se za jedan krug a dodatni mehanizmi na sva četiri sata, pomere malu kazaljku samo za jedan broj. Na sva četiri sata postoje i protivtegovi koji se moraju tačno podesiti kako bi se rasteretio glavni satni mehanizam. Velike metalne kazaljke od bronze teške su po nekoliko kilograma i kada dođu u donji položaj na broj 6 pri podizanju njihova težina opterećuje sat u ormanu. Sve to mora da bude balansirano i podmazano da sat ne bi grešio. Treći mehanizam u ormanu služi za otkucavanja od 1 do 12 puta u zavisnosti od broja časova i ima svoj čekić koji udara u najmanje zvono na vrhu crkvenog tornja.
Danas radi samo mehanizam koji meri vreme. Druga dva su blokirana jer smetaju stanarima u obližnjim zgradama, a i domet prostiranja zvuka sa crkvenih zvona drastično je smanjen izgradnjom visokih zgrada u gradu. Ovaj model sata konstruisan je 1857. godine u nemačkoj fabrici satova J. F. Veule u gradu Bockenem i to je bio prvi sat u svetu koji se navijao samo sedmično te je kao takav prodavan širom sveta. Nemačka firma J. F. Veule osnovana 1836. godine spojila se 1918. godine sa livnicom crkvenih zvona iz grada Apolda, u kojoj su livena zvona za šabačku crkvu. Od firme koja je proizvodila više vrsta satova za ceo svet danas je ostao samo muzej ali naš sat i dalje radi. Urađen je kvalitetno i ako se redovno održava može da služi i 300 godina. Sat nema feder već radi na principu visećih tegova težine oko 500 kilograma koji se podižu do visine plafona prostorije. Tegovi vise na debelim čeličnim sajlama i preko sistema koturača namotavaju se na užljebljene metalne valjke koji su u satnom mehanizmu. Sat ima klatno dužine jedan metar i visi na dve čelične trake. Kao što vidite sve je veoma masivno ali precizno urađeno. Iznad drvene platforme gde se u zidu nalaze četiri sata počinje proširenje zidova crkvenog tornja u koji ulaze masivne drvene grede. Za njih su sa debelim metalnim gvozdenim profilima 6dž6 cm i zatezačima nategnuta drvena konstrukcija koja čini kube crkve. Kube je napravljeno od spleta greda prekrivenih savijenim daskama i spolja je obloženo bakarnim limom. Na samom vrhu je suženje, gde sam se penjao, i na kojem se nalazi osam malih prozora. Žaluzine na svim prozorima crkvenog tornja moraju biti otvorene, kako bi iz unutrašnjosti tornja mogao da izađe zvuk, koji stvaraju sedam zvona. Taj zvuk je ogromna energija koja mora da se širi. Mi deo tih zvukova ne čujemo i kada bi toranj bio zatvoren došlo bi do njegovog pucanja. Kada se sve sagleda šabačka crkva je veoma kompleksna građevina, velike verske, arhitektonske i kulturno istorijske vrednosti. Snimio sam zvuke svih sedam zvona i uskoro ću ih postaviti na internet. Neka svet čuje zvona sa šabačke crkve svetih Apostola Petra i Pavla.
Dragutin Dragan Petrović
Najnoviji broj
18. april 2024.
