BEŽANjE OD GERMANIZACIJE

Povod da objavim ovaj članak potekao je od nekoliko starih fotografija Šabačkog pevačkog društva ,,Zanatlije“ na kojima se nalazio njihov član Upravnog odbora Svetolik Zajc, koji je u Šapcu 1935. godine imao molersko-farbarsku firmu. Na svim fotografijama Svetolik je bio u centralnom delu kao član uprave društva, uvek lepo obučen, vedrog lica, sa šeširom na glavi a prepoznao sam ga i na nekoliko fotografija sa skupova u Zanatskom domu (zgrada Šabačkog pozorišta). Stupio sam u kontakt sa njegovim potomcima koji su mi dragovoljno dali još starih porodičnih fotografija i brojne podatke o poreklu svoje porodice koja potiče od Lužičkih Srba. Bilo je očigledno da čuvaju svoju porodičnu tradiciju , što je pohvalno a meni je doprinelo da više saznam o Svetoliku Zajcu.
Ko su Zajčevi i odakle su njihovi stari preci došli u Šabac? Lužički Srbi se prvi puta spominju još 632. godine. Nekada je to bio veliki narod koji je živeo na kompaktnoj teritoriji u istočnom delu Nemačke. Vekovima je taj staroslovenski narod uništavan, paljena su sela, deljen na dva dela, vršena germanizacija. Pravo je čudo kako su Lužički Srbi opstali pored viševekovne strahovite torture Germana. Danas su manjina koja živi sa nemačkim narodom ali kruto i uporno čuva svoju tradiciju. Imaju svoju zastavu (plavo, crveno, belo) i broje oko 100.000 žitelja.
Iz tih krajeva koji su 1876. godine brojali oko milion stanovnika u Šabac su se preselio Jakob Zajc sa suprugom Josefom. Venčali su se u Šabačkoj crkvi. Jakob je u gradu radio kolarski i molerski posao, sve do proglašenja kneza Milana za kralja Srbije. U nedostatku posla preselio se u Sremsku Mitrovicu gde dobijaju decu Josifa, Aleksandra, Jakova i Olgicu. Sva tri sina izučila su očev zanat i najstariji Josif 1898. godine sa 19 godina starosti emigrirao je u Šabac kako ne bi služio austro-ugarsku vojsku. Kasnije je prešao u Valjevo gde je imao dosta posla. Ovde počinje život druge generacije porodice Zajc. U radničkoj menzi gradilišta željezničke pruge Josif upoznaje Katicu mladu i lepu polu Mađaricu. Posle ljubavi na prvi pogled Josif se sa trudnom Katicom vraća u Šabac gde im se rađa sin Svetolik. U Šapcu Katica je rodila i drugo dete Zagorku i venčala se u Šabačkoj crkvi sa Svetolikom. Tek tada je deda Jakob formalno dao deci prezime Zajc kako bi dvoje dece bilo prekršteno.
Pred kraj 1909. godine, pošto je u međuvremenu amnestiran, Josif Zajc , vratio se u S. Mitrovicu sa suprugom Katicom i dvoje dece da bi se zaposlio u tapetarskoj firmi Konstantinovića. Katica je 1910. godine rodila drugog sina Ignjata, a 1912. ćerku Olgicu (rano umrla) i 1914. trećeg sina Ivana. Tada počinje Prvi svetski rat. Bivšeg dezertera Svetolika i njegovog oca Josifa Austrougari šalju u mađarske logore. Katica sa četvoro dece muči se i potuca po Slavoniji i Sremu. Piljari, radi kao služavka i održava decu. Konačno rat se završava i cela porodica Zajc , skuplja se u Šapcu. Josif radi kod Joce Apića u kolarskoj radionici na Kamičku, kada mu je 1923. godine supruga Katica rodila ćerku Milicu. Svetolik i Ignjat uče molersko-farbarski zanat. Svetolik se ženi sa šesnaestogodišnjom Dragom Petrović. Porodica Zajc sve je brojnija i početkom 1927. godine sele se u Beograd gde Josif sa sinovima Svetolikom i Ignjatom radi na farbanju mosta na Savi. Žive odvojeno u malim zakupljenim stanovima gde Svetolik i Draga dobijaju sina Miloša. Iste godine umire Josifova supruga Katica u 42. godini života prilikom nasilnog abortusa jer je u to vreme bilo sramno da baba rodi dete, a njen muž Josif umire u S. Mitrovici 1935. godine.
Treća generacija porodice Zajc vraća se u Šabac gde 1929. godine Svetolik i Draga dobijaju ćerku Jelicu. Ignjat odlazi u vojsku. Svetolik Zajc 1935. otvara svoju firmu, radi kao preduzimač i sa dvadesetak molera i farbara, rade kvalitetno. Posao se razvija u Šapcu. Stiže i četvrta generacija Zajc. Mlađi brat Ignjat po povratku iz vojske 1936. godine ženi se sa Olgom Milačić. Kumovi su im Petar Berger krojač (Srbin nemačkog porekla) i Jova Veselinović, berberin. Olga naredne godine rađa ćerku kojoj kum Berger daje nemačko ime Hidelgarda. Nakon dve godine Olga rađa i drugu ćerku, ali Zajcovi siti Germana, daju joj ime Katarina.
Dolaze teški dani, počinje Drugi sv. rat, kum Berger postaje nemački oficir koji u Zbor Hitlerovaca prikuplja Šapčane katolike. Zajčevi se ne osećaju Germanima, mudro ćute ali ih komadant grada ““ nemački major, pita zašto se ne priključuju zboru? Svetolik mu odgovara da su Zajcevi odavno napustili domovinu Lužičkih Srba da bi izbegli germanizaciju. Bio je to hrabar i jasan odgovor za komadanta grada koji im dozvoljava da slobodno i dalje rade svoj molerski posao. U septembru 1941. godine Svetolik, Ignjat i Miloš dele teške dane sa ostalim Šapčanima na krvavom maršu u Jarak. Imali su sreće da prežive ali i molerske kondicije za trčanje. Ignjatova supruga Olga rađa 1942. godine ćerku Veru, a 1949. ćerku Nadu. Nekadašnji kum Berger pobegao je sa Nemcima i porodica Zajc uzima za novog kuma komšiju Šapčanina Milorada Lazića. Danas u Šapcu žive potomci Zajcevih, a u Beogradu čak sedma generacija porodice Zajc. O pevaču Svetoliku Zajcu članu ŠPD ,,Zanatlije“ iz 1935. godine saznaćete više drugom prilikom. Važno je da su se Zajcevi oslobodili germanizacije. Pitam se samo do kada? Kakva nam vremena dolaze?
Dragutin Dragan Petrović