SEĆANjA NA STARI ŠABAC
PUT HRANE, PUT SMRTI
Prostor na kojem se danas nalazi stambeno naselje ,,Benska bara“ vekovima je menjalo svoju veličinu i izgled. Ta velika vodena površina pre nekoliko vekova bila je plovna. U toku kišnih perioda u nju su doticale velike količine vode sa padina Cera, koje su plavile periferiju severno od grada, Krsmanovaču, Mihajlovac (Vašarište) i baru iza velikog parka. Ta voda je tekla ispod Benskog mosta (kod Tržnice), ulivala se u Bensku baru i oticala kanalom, koji je bio spojen sa Savom iza današnje fabrike „Zorka“. Na mestu gde se danas spajaju ulice Kajmakčalanska i Sinđelićeva nalazio se turski zidani most preko kojeg je vodio put od šabačke tvrđave ka Mišaru i dalje ka Beogradu. Prilikom zatrpavanja okolnih bara šezdesetih godina 20. veka taj most je ostao pod zemljom. Niko ga nije fotografisao i jedino je u Šabačkom muzeju ostao plan mosta koji prikazuje njegov izgled.
Na staroj austro-ugarskoj karti iz vremena oko 1700. godine, koja je takođe sačuvana u Šabačkom muzeju jasno se vide svi vodeni tokovi oko Šapca i taj kasnije zatrpani turski most. Benski most izgrađen je tek 1813. godine a do tada se od centra grada na Bair prelazilo preko dugog drvenog mosta zvanog Benska ćuprija. Do početka 20. veka sa Save su čamcima dolazili Prečani i donosili mleko i povrće do Benskog mosta na Bairu. Za vreme vladavine Turaka most preko Save nije postojao i veza centra Šapca i Klenka odvijala se preko Benske bare kanalom ispod turskog mosta i preko Save. Levo od današnjeg gradskog parkinga nalazila se zgrada u kojoj je bila kafana „Balkan“ i kuhinja koju su držali Makedonci. Oni su od ovčijeg mleka pravili kiselo mleko u zemljanim posudama koje je bilo takvog kvaliteta i gustine da nije moglo da se prospe pri obrtanju posude ( danas ,,naša“ mlekara to ne može da napravi). U toj narodnoj kuhinji bilo je i kuvanih jela, pa su mnogi Šapčani bili stalni gosti. Do Balkana je bila prodavnica povrća koju su držali Bugari, kafana ,,Tunel“ zatim pržionica kafe Vladikovića i dalje do centra stari ,,Zeleni venac“. Benska bara bila je poznata i po velikom broju žaba i pijavica koje su ,,specijalizovani“ Šapčani hvatali i prodavali lekarima i berberima. Ako se kod berberina u radnji nalazila tegla sa vodom i živim pijavicama bio je to znak da pored brijanja majstor brica može sa pijavicama mušteriji da snizi povišeni krvni pritisak.
Tokom 18. i 19. veka hvatanje pijavica bio je unosan posao a Opština je naplaćivala lov pijavica kao i ribe. Kasnije su vode sa Cera usmerene rečicom Kamičak u Savu. Kanal koji je spajao Savu i Bensku baru zatrpan je i tada je ona postala prava, smrdljiva i zagađena bara. Njenom zagađenju dosta su doprinosili i građani čije su se kuće nalazile u njenoj blizini. Šabačka opština je preko ,,Šabačkog glasnika“ apelovala na građane da ne bacaju đubre u baru ali apeli su bili bezuspešni. Žabe, pijavice i komarci su se namnožili i tokom leta gradom se širio neprijatan miris. Malarija a posebno tuberkuloza odnele su mnoge živote u Šapcu. Leti je količina vode u bari bila manja. Bilo je dosta šaše u kojoj su se nalazila legla divljih pataka. Moji sagovornici rođeni oko 1930. godine pričali su mi kako su se kao deca, igrali u bari i skupljali pačija jaja, sve dok nije počeo Drugi svetski rat.Tada je nekadašnji prostor za dečiju igru postao najstrašnije mesto u Šapcu i prostor za iskaljivanje besa nemačkih vojnika na Srbima. Nemci su dovodili nevine Šapčane i stotine seljaka iz Mačve, streljali ih u Benskoj bari i kao da su nastavili svoju nemačku „ratnu igru“ iz Prvog svetskog rata. Tačan broj streljanih Srba i mesta zakopanih žrtava u Benskoj bari nikada nije utvrđen jer je u nju Šapčanima bio zabranjen pristup tokom rata. Za vreme okupacije Šapca nemački vojnici su uz sledovanje municije i hrane dobijali i tablete kinina kao preventivu od zagađene bare. Dobro su se čuvali ali su ipak, nakon završetka rata, u junu 1945. godine nemački zarobljenici vršili ekshumaciju streljanih iz masovnim grobnica u bari. Bili su to tužni i mučni dani za Šapčane. Gradom se širio strašan zadah, ali i to se moralo istrpeti , i započeti sa novim načinom življenja u slobodi. Plodna zemlja na obodu Benske bare besplatno je deljena građanima za uzgoj povrća a prvi industrijski objekat na obodu Benske bare u ulici Janka Veselinovića bila je fabrika konzervi ,,Šapčanka“. Već 1953. godine u fabrici su proizvođeni džemovi, kompoti, ajvari i još petnaestak drugih voćnih proizvoda. O ekologiji se nije ni razmišljalo i sav otpadni materijal iz fabrike bacan je u baru. Fabrika ,,Šapčanka“ imala je visoki dimnjak koji se u sezoni rada dimio i dodavao novi miris (smrad) Benskoj bari.
Na suprotnoj strani bare u Karađorđevoj ulici broj 31. nalazilo se Narodno vinarsko podrumarstvo ,,Navip“ koje je držalo vino u drvenim buradima i na otvorenom prostoru. Kada bi vino uskislo, prosipano je u baru, koja je dobijala novi šmek. Kasnije se u Kajmakčalansku ulicu preselilo i preduzeće za preradu drveta ,,Jela“ koje je bacalo piljevinu po celoj bari. Podzemne vode izbijale bi većim delom godine, što je hiljadama žaba odgovaralo za horsko pevanje.
Priložene fotografije su iz šezdesetih godina. Setite se kako je izgledao taj ambijent. Najblaže rečeno bilo je neizdrživo. Fabrika ,,Šapčanka“ je 1959. godine odišla pod prinudnu upravu. Ubrzo je prestala sa radom, visoki dimnjak je srušen i Šabačka opština donela je odluku da se na prostoru Benske bare sagradi veliko stambeno naselje. Da li je to bilo pametno rešenje saznaćete drugom prilikom. Ali ima ona izreka: ,,Dva dobra nikada ne idu zajedno“.
Dragutin Dragan Petrović
Na staroj austro-ugarskoj karti iz vremena oko 1700. godine, koja je takođe sačuvana u Šabačkom muzeju jasno se vide svi vodeni tokovi oko Šapca i taj kasnije zatrpani turski most. Benski most izgrađen je tek 1813. godine a do tada se od centra grada na Bair prelazilo preko dugog drvenog mosta zvanog Benska ćuprija. Do početka 20. veka sa Save su čamcima dolazili Prečani i donosili mleko i povrće do Benskog mosta na Bairu. Za vreme vladavine Turaka most preko Save nije postojao i veza centra Šapca i Klenka odvijala se preko Benske bare kanalom ispod turskog mosta i preko Save. Levo od današnjeg gradskog parkinga nalazila se zgrada u kojoj je bila kafana „Balkan“ i kuhinja koju su držali Makedonci. Oni su od ovčijeg mleka pravili kiselo mleko u zemljanim posudama koje je bilo takvog kvaliteta i gustine da nije moglo da se prospe pri obrtanju posude ( danas ,,naša“ mlekara to ne može da napravi). U toj narodnoj kuhinji bilo je i kuvanih jela, pa su mnogi Šapčani bili stalni gosti. Do Balkana je bila prodavnica povrća koju su držali Bugari, kafana ,,Tunel“ zatim pržionica kafe Vladikovića i dalje do centra stari ,,Zeleni venac“. Benska bara bila je poznata i po velikom broju žaba i pijavica koje su ,,specijalizovani“ Šapčani hvatali i prodavali lekarima i berberima. Ako se kod berberina u radnji nalazila tegla sa vodom i živim pijavicama bio je to znak da pored brijanja majstor brica može sa pijavicama mušteriji da snizi povišeni krvni pritisak.
Tokom 18. i 19. veka hvatanje pijavica bio je unosan posao a Opština je naplaćivala lov pijavica kao i ribe. Kasnije su vode sa Cera usmerene rečicom Kamičak u Savu. Kanal koji je spajao Savu i Bensku baru zatrpan je i tada je ona postala prava, smrdljiva i zagađena bara. Njenom zagađenju dosta su doprinosili i građani čije su se kuće nalazile u njenoj blizini. Šabačka opština je preko ,,Šabačkog glasnika“ apelovala na građane da ne bacaju đubre u baru ali apeli su bili bezuspešni. Žabe, pijavice i komarci su se namnožili i tokom leta gradom se širio neprijatan miris. Malarija a posebno tuberkuloza odnele su mnoge živote u Šapcu. Leti je količina vode u bari bila manja. Bilo je dosta šaše u kojoj su se nalazila legla divljih pataka. Moji sagovornici rođeni oko 1930. godine pričali su mi kako su se kao deca, igrali u bari i skupljali pačija jaja, sve dok nije počeo Drugi svetski rat.Tada je nekadašnji prostor za dečiju igru postao najstrašnije mesto u Šapcu i prostor za iskaljivanje besa nemačkih vojnika na Srbima. Nemci su dovodili nevine Šapčane i stotine seljaka iz Mačve, streljali ih u Benskoj bari i kao da su nastavili svoju nemačku „ratnu igru“ iz Prvog svetskog rata. Tačan broj streljanih Srba i mesta zakopanih žrtava u Benskoj bari nikada nije utvrđen jer je u nju Šapčanima bio zabranjen pristup tokom rata. Za vreme okupacije Šapca nemački vojnici su uz sledovanje municije i hrane dobijali i tablete kinina kao preventivu od zagađene bare. Dobro su se čuvali ali su ipak, nakon završetka rata, u junu 1945. godine nemački zarobljenici vršili ekshumaciju streljanih iz masovnim grobnica u bari. Bili su to tužni i mučni dani za Šapčane. Gradom se širio strašan zadah, ali i to se moralo istrpeti , i započeti sa novim načinom življenja u slobodi. Plodna zemlja na obodu Benske bare besplatno je deljena građanima za uzgoj povrća a prvi industrijski objekat na obodu Benske bare u ulici Janka Veselinovića bila je fabrika konzervi ,,Šapčanka“. Već 1953. godine u fabrici su proizvođeni džemovi, kompoti, ajvari i još petnaestak drugih voćnih proizvoda. O ekologiji se nije ni razmišljalo i sav otpadni materijal iz fabrike bacan je u baru. Fabrika ,,Šapčanka“ imala je visoki dimnjak koji se u sezoni rada dimio i dodavao novi miris (smrad) Benskoj bari.
Na suprotnoj strani bare u Karađorđevoj ulici broj 31. nalazilo se Narodno vinarsko podrumarstvo ,,Navip“ koje je držalo vino u drvenim buradima i na otvorenom prostoru. Kada bi vino uskislo, prosipano je u baru, koja je dobijala novi šmek. Kasnije se u Kajmakčalansku ulicu preselilo i preduzeće za preradu drveta ,,Jela“ koje je bacalo piljevinu po celoj bari. Podzemne vode izbijale bi većim delom godine, što je hiljadama žaba odgovaralo za horsko pevanje.
Priložene fotografije su iz šezdesetih godina. Setite se kako je izgledao taj ambijent. Najblaže rečeno bilo je neizdrživo. Fabrika ,,Šapčanka“ je 1959. godine odišla pod prinudnu upravu. Ubrzo je prestala sa radom, visoki dimnjak je srušen i Šabačka opština donela je odluku da se na prostoru Benske bare sagradi veliko stambeno naselje. Da li je to bilo pametno rešenje saznaćete drugom prilikom. Ali ima ona izreka: ,,Dva dobra nikada ne idu zajedno“.
Dragutin Dragan Petrović
Najnoviji broj
18. april 2024.
