ČAS ISTORIJE PODSETIO NA ŽRTVE DRUGOG SVETSKOG RATA
NE SMEMO DA ZABORAVIMO
Prema razmerama terora i broju mrtvih koje je ostavio za sobom Koncentracioni logor na Savi je predstavljao četvrti logor na teritoriji Nemačke okupacione zone u Srbiji. „Problematikom“ Šabačkog mosta više su se bavili sudovi rehabilitujući pojedince streljane na njemu nego istorijska nauka, ističe istoričar Sanja Petrović Todosijević
Na poziv Nebojše Milikića, jednog od članova neformalne grupe građana “Ne rehabilitaciji“ mr Sanja Petrović Todosijević nedavno je održala stručno vođenje na temu Čas istorije: Teror u Šapcu i okolini tokom Drugog svetskog rata. Tom prilikom zainteresovani građani bili su u prilici da zajedno sa grupom građana koja je pošla iz Beograda obiđu najznačajnija mesta stradanja Šapčana u Drugom svetskom ratu.
-Čas je počeo u Benskoj bari gde je u sklopu nemačke kaznene ekspedicije, koja je ušla u Šabac nakon zajedničkog partizansko četničkog napada na Šabac 24. septembra 1941. godine, tokom 29. i 30. septembra došlo do streljanja više stotina, pre svega civila, iz okolnih mačvanskih sela ali i iz samog Šapca. Prema različitim izvorima brojka se kreće i do 1.200 streljanih ljudi. Obilazak je nastavljen posetom Starom gradu gde se tokom čitavog Drugog svetskog rata nalazio Koncentracioni logor, priča Sanja Petrović Todosijević.
Kako naša sagovornica navodi, Koncentracioni logor u Šapcu na Savi predstavljao je jednu od karika u sistemu nemačkih koncentracionih logora koji su postojali na teritoriji čitave okupirane Evrope tokom Drugog svetskog rata. Objašnjava da je Koncentracioni logor u Šapcu trebalo da posluži pre svega istrebljenju Jevreja i Roma, što je učinjeno do proleća 1942. a zatim i svih onih koji su se aktivno borili protiv terora okupatora i njegovih pomagača.
-Prema razmerama terora i broju mrtvih koje je ostavio za sobom on je, nakon Logora na Sajmištu, Logora na Banjici i Logora na Crvenom krstu u Nišu, predstavljao četvrti logor na teritoriji nemačke okupacione zone u Srbiji. Komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njegovih pomagača popisala je imenom i prezimenom preko 2.500 žrtava Koncentracionog logora na Savi, kaže Petrović Todosijević.
Kao član Projektnog tima Radne grupe Republike Srbije za obnovu bivšeg jugoslovenskog paviljona u Državnom muzeju Aušvic Birkenau naša istoričarka je bila u prilici da boravi u dva možda i najveća memorijala Holokausta na svetu. Jedan se nalazi u Jad Vašemu u Jerusalimu u Izraelu, a drugi se u Državnom muzeju Aušvic Birkenau u Poljskoj. Na mapama koncentracionih logora u oba muzeja nalazi se i šabački.
-Da na zidinama stare Šabačke tvrđave ne postoji tabla podignuta još 1954. na desetogodišnjicu oslobođenja Šapca, na kojoj piše da se na mestu Tvrđave i Starog grada nalazio logor, Koncentracioni logor ne bi ni na koji način bio zastupljen u javnom prostoru Šapca. Dužnost je i profesionalna obaveza ljudi koji su zaduženi za memorije da skrenu pažnju na činjenicu da je tokom čitave četiri godine okupacije na teritoriji grada Šapca funkcionisala kako okupaciona, tako i kolaboracionistička uprava skoncentrisana u okviru Gradskog poglavarstva. Na njenom čelu se nalazio ratni gradonačelnik Šapca Branko Petrović za čije lične potrebe su 1943. godine izuzete iz prodaje jevrejske imovine dve jevrejske kuće koje je onda kupio on, navodi Sanja Petrović Todosijević.
Vođenje je nastavljeno do Starog železničkog mosta na kome su 27. oktobra 1944. godine, četiri dana posle oslobođenja grada, partizani streljali 36 građana Šapca. Naša sagovornica ističe da je njoj kao istoričarki, ali i autorki vođenja, bio cilj da prisutnim građanima ukaže na dve činjenice.
-Pre svega pažnja javnosti na ovu temu skrenuta je tek pre nekih deset do petnaest godina, ali i na saznanje da je jedna veoma značajna tema otvorena kroz novinske članke i feljtone ali ne i u nauci. Ne postoji ni jedan relevantan istoriografski rad pisan kako na osnovu posleratne sudske građe tako i na osnovu nemačke policijske građe koji u svom fokusu ima pomenuta dešavanja. Pojedine kolege su se samo delimično u okviru daleko širih istraživanja bavile temom streljanja na Šabačkom mostu. Baš zbog toga me posebno brine činjenica što su streljanja na Šabačkom mostu posle oslobođenja grada danas postala paradigma stradanja Šapca i Šapčana u Drugom svetskom ratu, o čemu svedoči i nova stalna postavka Šabačkog muzeja, a ona to nikako ne mogu biti. „Problematikom“ Šabačkog mosta više su se bavili sudovi rehabilitujući pojedince streljane na njemu nego istorijska nauka, ističe Petrović Todosijević.
Na samom kraju časa posetili su Partizansko spomen groblje koje se nalazi u okviru Donjošorskog groblja. Istiričarka podseća da Partizansko spomen groblje predstavlja centralni gradski memorijal stradalim Šapčanima u Drugom svetskom ratu. Objašnjava da se u prvom delu nalazi zajednička grobnica u koju su sahranjeni posmrtni ostaci streljanih u Benskoj bari septembra 1944. a čija tela članovi porodica nakon ekshumacije i identifikacije nisu preneli u privatne, odnosno porodične grobnice kao i posmrtni ostaci streljanih na više lokacija u gradu i oko grada.
-Tu su pre svega građani Šapca, Valjeva, Loznice i okoline koji su streljani na lokalitetu Šicara u sremskom selu Klenak. U drugom delu groblja se nalaze grobovi građana Šapca i okoline koji su najpre streljani, a zatim njihovi posmrtni ostaci obešeni u centru Šapca u noći 20. na 21. avgust 1941. Dakle Memorijal na Donjošorskom groblju je posebno značajan jer predstavlja spomenik žrtvama koje su ubijene na drugim mestima. U tom smislu moramo biti veoma oprezni kada donosimo zaključke da streljani u Bari nemaju svoj memorijal. Imaju ga, ali ne na mestu na kom su streljani, kaže Petrović Todosijević.
Tokom 29. i 30. septembra došlo do streljanja više stotina, pre svega civila, iz okolnih mačvanskih sela ali i iz samog Šapca. Prema različitim izvorima brojka se kreće i do 1.200 streljanih ljudi
Da na zidinama stare Šabačke tvrđave ne postoji tabla podignuta još 1954. na desetogodišnjicu oslobođenja Šapca, na kojoj piše da se na mestu Tvrđave i Starog grada nalazio logor, Koncentracioni logor ne bi ni na koji način bio zastupljen u javnom prostoru Šapca
Biografija
Mr Sanja Petrović Todosijević, rođena je u Šapcu. Istraživač saradnik je na Institutu za noviju istoriju Srbije i član Glavnog odbora Saveza antifašista Srbije. Aktivna je na očuvanju antifašističkih tekovina i očuvanju sećanja na žrtve fašizma kao autor izložbi i radnih grupa koje se bave ovom tematikom. Prošle godine na poziv Memorijala de la Šoa iz Pariza, držala je predavanje na seminaru za nastavnike istorije iz Srbije pod nazivom Holokaust u Srbiji 1941. ““ 1942.
Šabačke žrve rano dobile spomen obeležja
U prvim godinama posle rata kada je žrtve oplakivalo društvo koje se i samo sećalo rata spomenici su bili manji, intimniji. Zbog toga u ovom periodu dominiraju spomen ploče i table. Već od početka šezdesetih akcenat je stavljen na generacije koje su rođene posle rata odnosno na one koji se rata nisu sećali. Tada su počeli da se dižu daleko monumentalniji spomenici, veliki spomen parkovi itd. Boračka organizacija koja je u socijalističkoj Jugoslaviji bila zadužena za memorije postarala se da skoro sve šabačke žrtve dobiju svoja spomen obeležja do sredine šezdesetih godina, ispričala je Sanja Petrović Todosijević.
-Čas je počeo u Benskoj bari gde je u sklopu nemačke kaznene ekspedicije, koja je ušla u Šabac nakon zajedničkog partizansko četničkog napada na Šabac 24. septembra 1941. godine, tokom 29. i 30. septembra došlo do streljanja više stotina, pre svega civila, iz okolnih mačvanskih sela ali i iz samog Šapca. Prema različitim izvorima brojka se kreće i do 1.200 streljanih ljudi. Obilazak je nastavljen posetom Starom gradu gde se tokom čitavog Drugog svetskog rata nalazio Koncentracioni logor, priča Sanja Petrović Todosijević.
Kako naša sagovornica navodi, Koncentracioni logor u Šapcu na Savi predstavljao je jednu od karika u sistemu nemačkih koncentracionih logora koji su postojali na teritoriji čitave okupirane Evrope tokom Drugog svetskog rata. Objašnjava da je Koncentracioni logor u Šapcu trebalo da posluži pre svega istrebljenju Jevreja i Roma, što je učinjeno do proleća 1942. a zatim i svih onih koji su se aktivno borili protiv terora okupatora i njegovih pomagača.
-Prema razmerama terora i broju mrtvih koje je ostavio za sobom on je, nakon Logora na Sajmištu, Logora na Banjici i Logora na Crvenom krstu u Nišu, predstavljao četvrti logor na teritoriji nemačke okupacione zone u Srbiji. Komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njegovih pomagača popisala je imenom i prezimenom preko 2.500 žrtava Koncentracionog logora na Savi, kaže Petrović Todosijević.
Kao član Projektnog tima Radne grupe Republike Srbije za obnovu bivšeg jugoslovenskog paviljona u Državnom muzeju Aušvic Birkenau naša istoričarka je bila u prilici da boravi u dva možda i najveća memorijala Holokausta na svetu. Jedan se nalazi u Jad Vašemu u Jerusalimu u Izraelu, a drugi se u Državnom muzeju Aušvic Birkenau u Poljskoj. Na mapama koncentracionih logora u oba muzeja nalazi se i šabački.
-Da na zidinama stare Šabačke tvrđave ne postoji tabla podignuta još 1954. na desetogodišnjicu oslobođenja Šapca, na kojoj piše da se na mestu Tvrđave i Starog grada nalazio logor, Koncentracioni logor ne bi ni na koji način bio zastupljen u javnom prostoru Šapca. Dužnost je i profesionalna obaveza ljudi koji su zaduženi za memorije da skrenu pažnju na činjenicu da je tokom čitave četiri godine okupacije na teritoriji grada Šapca funkcionisala kako okupaciona, tako i kolaboracionistička uprava skoncentrisana u okviru Gradskog poglavarstva. Na njenom čelu se nalazio ratni gradonačelnik Šapca Branko Petrović za čije lične potrebe su 1943. godine izuzete iz prodaje jevrejske imovine dve jevrejske kuće koje je onda kupio on, navodi Sanja Petrović Todosijević.
Vođenje je nastavljeno do Starog železničkog mosta na kome su 27. oktobra 1944. godine, četiri dana posle oslobođenja grada, partizani streljali 36 građana Šapca. Naša sagovornica ističe da je njoj kao istoričarki, ali i autorki vođenja, bio cilj da prisutnim građanima ukaže na dve činjenice.
-Pre svega pažnja javnosti na ovu temu skrenuta je tek pre nekih deset do petnaest godina, ali i na saznanje da je jedna veoma značajna tema otvorena kroz novinske članke i feljtone ali ne i u nauci. Ne postoji ni jedan relevantan istoriografski rad pisan kako na osnovu posleratne sudske građe tako i na osnovu nemačke policijske građe koji u svom fokusu ima pomenuta dešavanja. Pojedine kolege su se samo delimično u okviru daleko širih istraživanja bavile temom streljanja na Šabačkom mostu. Baš zbog toga me posebno brine činjenica što su streljanja na Šabačkom mostu posle oslobođenja grada danas postala paradigma stradanja Šapca i Šapčana u Drugom svetskom ratu, o čemu svedoči i nova stalna postavka Šabačkog muzeja, a ona to nikako ne mogu biti. „Problematikom“ Šabačkog mosta više su se bavili sudovi rehabilitujući pojedince streljane na njemu nego istorijska nauka, ističe Petrović Todosijević.
Na samom kraju časa posetili su Partizansko spomen groblje koje se nalazi u okviru Donjošorskog groblja. Istiričarka podseća da Partizansko spomen groblje predstavlja centralni gradski memorijal stradalim Šapčanima u Drugom svetskom ratu. Objašnjava da se u prvom delu nalazi zajednička grobnica u koju su sahranjeni posmrtni ostaci streljanih u Benskoj bari septembra 1944. a čija tela članovi porodica nakon ekshumacije i identifikacije nisu preneli u privatne, odnosno porodične grobnice kao i posmrtni ostaci streljanih na više lokacija u gradu i oko grada.
-Tu su pre svega građani Šapca, Valjeva, Loznice i okoline koji su streljani na lokalitetu Šicara u sremskom selu Klenak. U drugom delu groblja se nalaze grobovi građana Šapca i okoline koji su najpre streljani, a zatim njihovi posmrtni ostaci obešeni u centru Šapca u noći 20. na 21. avgust 1941. Dakle Memorijal na Donjošorskom groblju je posebno značajan jer predstavlja spomenik žrtvama koje su ubijene na drugim mestima. U tom smislu moramo biti veoma oprezni kada donosimo zaključke da streljani u Bari nemaju svoj memorijal. Imaju ga, ali ne na mestu na kom su streljani, kaže Petrović Todosijević.
Tokom 29. i 30. septembra došlo do streljanja više stotina, pre svega civila, iz okolnih mačvanskih sela ali i iz samog Šapca. Prema različitim izvorima brojka se kreće i do 1.200 streljanih ljudi
Da na zidinama stare Šabačke tvrđave ne postoji tabla podignuta još 1954. na desetogodišnjicu oslobođenja Šapca, na kojoj piše da se na mestu Tvrđave i Starog grada nalazio logor, Koncentracioni logor ne bi ni na koji način bio zastupljen u javnom prostoru Šapca
Biografija
Mr Sanja Petrović Todosijević, rođena je u Šapcu. Istraživač saradnik je na Institutu za noviju istoriju Srbije i član Glavnog odbora Saveza antifašista Srbije. Aktivna je na očuvanju antifašističkih tekovina i očuvanju sećanja na žrtve fašizma kao autor izložbi i radnih grupa koje se bave ovom tematikom. Prošle godine na poziv Memorijala de la Šoa iz Pariza, držala je predavanje na seminaru za nastavnike istorije iz Srbije pod nazivom Holokaust u Srbiji 1941. ““ 1942.
Šabačke žrve rano dobile spomen obeležja
U prvim godinama posle rata kada je žrtve oplakivalo društvo koje se i samo sećalo rata spomenici su bili manji, intimniji. Zbog toga u ovom periodu dominiraju spomen ploče i table. Već od početka šezdesetih akcenat je stavljen na generacije koje su rođene posle rata odnosno na one koji se rata nisu sećali. Tada su počeli da se dižu daleko monumentalniji spomenici, veliki spomen parkovi itd. Boračka organizacija koja je u socijalističkoj Jugoslaviji bila zadužena za memorije postarala se da skoro sve šabačke žrtve dobiju svoja spomen obeležja do sredine šezdesetih godina, ispričala je Sanja Petrović Todosijević.
M.M.
Najnoviji broj
18. april 2024.
