„Drugi svestski rat može biti iščitavan na više načina, a ono što sam posebno hteo da istaknem na ovoj izložbi je da stradanje Šapca i Šapčana nije bilo ništa manje od onog koje se dogodilo u Kragujevcu ili Kraljevu, ali to nije dovoljno revalizovano u istorijskoj nauci. Zbog toga smatram da bismo u narednom periodu trebali da se intenzivnije bavimo ovom temom i događajima kroz istraživanja i naučne radove“, pojasnio je istoričar i kustos Narodnog muzeja
U Galeriji Narodnog muzeja u Šapcu za javnost dostupna je izložba “Drugi svetski rat u Šapcu i šabačkom kraju kroz fotodokumentaciju i propagandni materijal“, istoričara Branislava Stankovića. Pored propagandnog materijala koji se čuva u Muzeju, foto dokumentacije, zastupljene su crno-bele fotografije jednog od najpoznatijih srpskih ratnih foto-reportera, Šapčanina, Riste Marjanovića. Značajan deo materijala nastao je u tajnosti, jer je Rista odbio saradnju sa Nemcima nakon okupacije. Izložba obuhvata oko 50 fotografija nastalih u periodu od 1941. do 1945. godine.
Foto: "Glas Podrinja"
Autor ističe da je dugogodišnji rad pretočio u postavku, te da je ova tema veoma kompleksna i možda ne toliko istražena.
-Drugi svetski rat može biti iščitavan na više načina, a ono što sam posebno hteo da istaknem na ovoj izložbi je stradanje Šapca i Šapčana nije bilo ništa manje od onog koje se dogodilo u Kragujevcu ili Kraljevu, ali to nije dovoljno revalizovano u istorijskoj nauci. Zbog toga smatram da bismo u narednom periodu trebali da se intenzivnije bavimo ovom temom i događajima kroz istraživanja i naučne radove - pojasnio je istoričar i kustos Narodnog muzeja. Foto: "Glas Podrinja"
Navodi da je ovaj ratni sukob samo dve decenije nakon završetka Velikog rata pogodio Evropu, svet i Jugoslaviju na do tada nezamisliv način.
-Kraljevina Jugoslavija je napadnuta od Nemačke i njenih saveznika 6. aprila 1941. godine. Tokom jutra, 13. aprila, nemačka artiljerija je sa leve obale Save, kao nekada Austrougarska, otpočela artiljerijski napad na Šabac. Nad gradom su kružili nemački avioni. U ranim popodnevnim satima u grad su ušle jedinice 16. nemačke motorizovane divizije. Nemačke jedinice koje su došle iz pravca Sremske Mitrovice krenule su prema Bogatiću i Prnjavoru, a iz Šapca prema Obrenovcu. Nakon kapitulacije, Šabac i šabački kraj pripali su nemačkoj okupacionoj zoni. Ubrzo su formirani sabirni logori vojnih zarobljenika, iz kojih su odmah pušteni folksdojčeri, Mađari, Albanci, Hrvati, a svi ostali su razvrstani u četiri grupe i do 6. jula 1941. svi transportovani u Nemačku – dodaje Stanković i kaže da je okupator je izgradio novi poredak u Srbiji.
-Njegov sastavni deo bila je propaganda, strogi propisi, držanje talaca u logorima, svirepe odmazde nad civilnim stanovništvom. Tokom maja zatvoreni su prvi taoci, u šabačkom logoru. Prvo su otpočela streljanja i likvidacije Srba, a zatim masovno uništavanje Roma i Jevreja. Foto: "Glas Podrinja"
U septembru 1940. godine u Šabac je stigla grupa od 1200 Jevreja, u istoriografiji poznata kao Kladovski transport. Grupa uglavnom bečkih Jevreja 1939. godine krenula je za Palestinu kako bi pronašla spas od progona u Evropi.
-No, nisu mogli svi da tamo pronađu utočište. To se dogogilo i grupi koja će stići u Šabac. Nije im bilo dozvoljeno da put nastave dalje iz Jugoslavije, te su zimu proveli u veoma teškim uslovima, u malom ribarskom naselju Kladovo, po kojem je i dobila ime. Kada je krajem leta 1940. godine definitivno bilo jasno da put dalje ne mogu nastaviti, na poziv tadašnjeg predsednika Opštine šabačke dr Mila Petrovića, i po odluci Vlade, oni su iz Kladova prešli u Šabac. Smešteni su u stari mlin u ulici Janka Veselinovića i u magacine Praške banke na kraju Pop Lukine ulice. Njihov život u Šapcu, i pored teških uslova, bio je daleko bolji i kvalitetniji od onog provedenog u Kladovu. Topao prijem jevrejskih izbeglica u Šapcu, dok je Evropa gorela u antisemitizmu, posebno nam služi na čast. Nažalost, Nemci su odmah počeli, kao i u drugim okupiranim zemljama, da sprovode zacrtanu politiku prema Jevrejima. Vojne barake na Savi pretvorene su u logor u kojem su zajedno bili utamničeni Srbi i Jevreji. Kada su se dogodila prva streljanja Srba, Jevreji su morali najpre da vešaju pobijene na bandere, a zatim, poluraspadnute, da ih skidaju i na kolicima voze kroz Šabac. Foto: "Glas Podrinja"
Strah i teror Terora nacističkih vojnika malobrojni su bili pošteđeni. Pomenute represije bile su upozorenje za stanovništvo. Ostaje zabeleženo da su svi muškarci iz Kladovskog transporta streljani su u Zasavici oktobra 1941. godine, a deca i žene prebačeni su logore u Zemunu i Sajmištu.
-O antisemitskoj politici okupatora, pored ostalog svedoče i brojni plakati sa antisemitskom tematikom koji se čuvaju u zbirci Narodnog muzeja u Šapcu. Moram da napomenem da kroz Šabac do kraja jula 1941. godine prošlo više hiljada izbeglica. Ustaše iz Slavonije poterale Srbe preko Save u Bosnu, a zatim preko Drine u Srbiju. U tom trenutku to je bilo 6.000 ljudi, a iz Srema do oktobra pristiglo je 3.000. Zbog toga u Šapcu je formiran Odbor za smeštaj izbeglica. Kako pojašnjava Stanković smeštaj se odvijao na nekoliko lokacija. U prostorijama Osnovne škole „Vuk Karadžić“, na Letnjikovcu, drugim osnovnim školama i privatnim kućama. Foto: "Glas Podrinja"
Odmazda za ustanak Ipak, unutrašnje prilike u zemlji dodatno se komplikuju nastankom dva ideološki suprotstavljena pokreta.
-Formiranje rojalističkog pokreta otpora oficira vojske Kraljevine Jugoslavije i partizanskog pokreta otpora dovode i do krvavog građanskog rata pored borbe sa okupatorom. Jedna zajednička akcija u Šapcu, septembra 1941. nije uspela, te je dovela do kaznene ekspedicije i Krvavog marša. Ravnogorski i partizanski pokret napali su nemački garnizon u gradu, ali je 342. pešačka divizija Vermahta stigla i okončala ustanak. Stiglo je i naređenje da se okupe muškarci od 17 do 70 godina. Oko 5.000 talaca je odvedeno u sabirni centar zapadno od šabačkog mosta na mesto zvano Mihajlovac, a potom u logor u Jarku. Na putu do tamo ubijeno je 120 talca. Kao što je tokom Prvog svetskog rata krvav trag ostavila Vražja divizija u Podrinju i Mačvi, isto se ponovilo i sa 342. nemačkom. Stradala su deca, stari, žene. Period okupacije u šabačkom kraju trajao je do 20. oktobra 1944. godine kda su se nemačke snage bez borbe povukle u Srem.
Krvava istorija Šapca ne završava se odlaskom nemačkih snaga, jer su usledila „čišćenja“ u kojima su mnogi, ne samo u šabačkom kraju, već i čitavoj Srbiji bez suda i suđenja, likvidirani, dodaje Stanković.
Napominje da prošlost ne treba da bude zaboravljena, te da samo poznavanjem istorije i onoga što se dogodilo možemo sačuvati identitet.
Postavka je otvorena do 10. aprila.
„Blago prošlosti u očima savremenika“: Projekat ostvaren uz podršku Grada Šapca. Stavovi izneti u podržanim medijskim projektima, nužno ne izražavaju stavove organa koji su dodelili sredstva.
