Bogata kolekcija dragocenosti

Blago hrama obuhvata crkvene predmete, bogoslužbene knjige, ikone i odežde s kraja 18. i početka 19. veka

Većina izloženih predmeta su pokloni koji su prilagani crkvi i koji su preživeli paljenje hrama, razaranje tokom Velikog rata, pljačkanje i nebrigu. Duže od veka čuvani su u magacinskom prostoru, danas zaštićeni i poslagani u vitrinama crkvenog doma. Dragocenosti koji nemaju cenu a opet čine pravo bogatstvo – istorija, tradicija, svedočanstvo o ljudima, vremenu, običajima i veri živoj tada, živoj i danas.

- Među najstarijim eksponatima su stara i retka, Jevanđelje iz 1786. godine, Triod iz 1789. godine i Jevanđelje iz 1795. godine. To su sve bogoslužbene knjige koje su tadšnji ugledni domaćini, trgovci, gazde, seljaci, privrednici, darivali crkvi. Da bi se jedna knjiga u to vreme odštampala, trebalo je izdvojiti nekoliko pari volova ili prodati „ozbiljno“ parče zemlje. One su se radile u vrlo skromnom tiražu, od pet do deset primeraka i u tome je njihova vrednost veća. Dosta toga je nažalost opljačkano ili uništeno, pa čak i dokumenta i letopis Sabornog hrama. Neke od dragocenosti, a to su potvrdila istraživanja stručnjaka iz oblasti arheologije, istorije i istorije umetnosti, nalaze se u crkvama, manastirima ili u privatnom posedu širom Srbije - navodi protonamesnik Nikola Milošević, paroh pri Sabornom hramu Svetih apostola Petra i Pavla.

Na sreću, dosta toga je sačuvano i nije napuštalo okrilje crkve i šabačke eparhije. Crkva u riznici poseduje nekoliko desetina crkvenih knjiga, mineja, trioda, jevanđelja, službenika, trebnika, koji su starosti od preko 200 do 150 godina.

-To su uglavnom knjige koje su nastale krajem 18. i u prvoj polovini 19. veka. Većina je štampana u Ruskom carstvu, u štamparijama u Moskvi i Sankt Petersburgu, a one nešto mlađeg datuma u našim štamparijama. Na stranicama tih bogoslužbenih knjiga se mogu često na marginama pronaći ispisani važni istorijski i hronološki podaci kao recimo koje godine je pisana, kakvo je vreme bilo, šta se u toj godini važno desilo u životu našeg naroda. U pojedinim knjigama postoje rukom zapisane povelje zadužbinara koji su ih darivali hramu. Povelje su pisane crkvenoslovenskim jezikom koji je i bogoslužbeni jezik crkve. Kao što na ulazu u hram postoji povelja koja govori o tome ko je crkvu podigao i u koje vreme, tako i na tim knjigama možemo pročitati podatke u čije vreme je ona odštampana, u vreme čije vladavine, navodeći u nekim primercima i podatke čitave carske porodice.

Ikona s kraja 18. veka posebne izrade, prikaza Bogorodice sa raspetim Hristom ali specifičnog,
sedefom ukrašenog rama, jedan je od najstarijih eksponata. Među starim i umetnički vrednim su i ikone Svetog Nikole, Svetog Đorđa i drugih svetitelja

One počinju istim uvodom „u slavu svete jedinoslušne životvorne Trojice, Oca, Sina i Svetog duha, za vreme vladavine tog i tog, odštampa se knjiga ova“ uz tačan naziv i godinu po crkvenom računanju vremena i godinom od rođenja Hrista. One su se radile u ukrašenom, kvalitetnom povezu da bi dugo trajale i njima posvećujemo posebnu pažnju. Iz svih tih zapisa vidimo da su te knjige bile u upotrebi u hramu koji je stariji od našeg sadašnjeg. To dokazuje da je crkva drvena i trošna, na ovim prostorima postojala, a o tome svedoči i sam Joakim Vujić, još u vreme austrougarske vladavine, u prvoj polovini 18. veka na prostoru današnjeg Baira i takođe je bila posvećena Svetim apostolima Petru i Pavlu.

Još 1820. godine počinju pripreme za prikupljanje materijala i izgradnju novog Sabornog hrama jer u tom periodu Šabac postaje centar novoformirane Eparhije šabačke. Knjige su sačuvane od tih vremena. Osim bogoslužbenih knjiga, u riznici je sačuvano desetak prestonih i ručnih krstova. Većina je izrađena od plemenitih metala ili je u pitanju pozlata odnosno čisto srebro, filigranskim tehnikama, ukrašeni poludragim kamenjem, bakroreznim reljefima. I na njima se uočava izrezbarena povelja. Pojedine su darivali članovi porodice Obrenović ali i ugledni esnafi tadašnjeg vremena kao što su ekmedžijski, mehadžijski – ističe Milošević.

Ikona s kraja 18. veka posebne izrade, prikaza Bogorodice sa raspetim Hristom ali specifičnog, sedefom ukrašenog rama, jedan je od najstarijih eksponata. Među starim i umetnički vrednim su i ikone Svetog Nikole, Svetog Đorđa i drugih svetitelja.

-Znamo kojoj školi pripadaju na osnovu stila kojim su rađene – tehnika ruskih i bugarskih umetnika. Bogatu riznicu hrama čine i ikone od kojih su pojedine skinute sa ranijeg ikonostasa i one predstavljaju zasebna umetnička dela. Po kanonu koji nalaže raspored na ikonostosu, mi tačno znamo gde je koja ikona mogla stajati. Ikona Bogorodice naslikana na drvetu je pretpostavlja se, prestona ikona starijeg ikonostasa šabačke crkve, demontirana da bi se sačuvala od propadanja. Naš ikonostas je radio Pavle Simić, i on je dobio nalog za izradu ikonostasa 1851. godine. Moguće je da je ovo baš njegov rad ali nismo uspeli da nađemo pouzdane dokumente koji bi to i potvrdili. Vrlo je moguće da su to radovi Simića jer se prepoznaje njegova slikarska tehnika ali ne možemo sa sigurnošću tvrditi. Na većini starijih ikonostasa autori koji su slikali ikone, nisu se na njih i potpisivali, iz poštovanja.

Crkva je u vreme Prvog svetskog rata ostala bez zvonika i najvećeg dela krova, oštećenih zidina, ona je kisnula i to je sigurno uticalo na oštećenje ikonostasa. Na to vreme stradanja naroda i crkve, sećaju nas i ostaci nekoliko bajoneta kojima je austrougarska vojska skrnavila ikone. Mnogo je toga vrednog tada uništeno. Problem je kad neprijatelj toliko mrzi, da želi da uništi svaki trag tvog postojanja. A kultura, tradicija i istorija, crkva..su od najvažnijih tragova jednog naroda – kaže Milošević.

Kolekciju riznice čine i na desetine čiraka, kadionica, kandila. Srebrna petohlebnica, važan predmet u bogoslužbenom životu crkve, na kojoj je ugravirano „Blagočestivi esnaf meandžijski i ekmedžijski priloži i darova crkvi šabačkoj 1850. godine“.

Deo dragocenosti nalazi se unutar samog hrama. Više od vek starih, nekoliko bogoslužbenih ripida. Na galeriji nalazimo i Minej iz 1793. godine.

- Mineji su knjige za svaki mesec u godini, ukupno ih je 12 i oni se koriste u bogoslužbenim radnjama. Tu je i Triod iz 1796. Kolekcija koju imamo, sadrži primerke koji su stariji i od Francuske republike. Imamo dve stolice, stare više od veka kao i Večiti kalendar iz tog vremena. Posebnu dragocenost čuvamo u vitrini kao što su Vladičanska mitra, kruna iz 19. veka, izrađena na smalti, ručno ukrašena, izvezena, sa poludragim kamenjem. Odežde episkopa i sveštenih lica, ruski rad, izrađene od skupih materijala poput svile i brokata, stare vek i po, na kojima se prepoznaje izrada u Rusiji. Polovinom 19. veka su Srbi imali svoje radionice a materijal nabavljali pretežno iz Grčke, pre toga se izrađivani u Bugarskoj i Rusiji – pojašnjava protonamesnik Milošević.

Najveća dragocenost Sabornog hrama Svetih apostola Petra i Pavla u Šapcu je Ručni krst u koji je ugrađena čestica Časnog krsta, dobijena na dar 1989. godine povodom obeležavanja šest vekova od Kosovske bitke.

-Čestica je čuvana na Hilandaru, odakle je darivana šabačkom hramu. To je ujedno i najstarije bogatstvo crkve, čestica Velikog Časnog krsta na kojem je Hristos postradao, stara preko 2000 godina koja predstavlja opipljivu, materijalnu dragocenost hrišćanskog nasleđa celog sveta. Ugrađena je u Ručni krst kojim episkop blagosilja, koji se iznosi na poklonjenja i celivanja ali samo u određenim danima koji se vezuju za praznovanje časnog i životvornog krsta. To su praznici Krstovdan – uzdizanje Časnog krsta i u nedelju na krstopoklonu Časnog posta. Njemu prilazimo i uzimamo ga sa posebnom pažnjom i poštovanjem – kaže Milošević.