Draga Ljočić: Prva žena lekarka u Srbiji i pionirka borbe za ženska prava

Draginja Draga Ljočić bila je prva žena lekar u Srbiji i među prvim ženama koje su studirale medicinu u Evropi. Rođena je pre tačno 170 godina, 1855. godine u Šapcu, u trgovačkoj porodici koja joj je omogućila obrazovanje u zemlji i inostranstvu, u vremenu kada devojke gotovo da nisu imale pravo ni da se školuju, a ni da biraju profesiju.

Pohađala je Licej u Beogradu (Filozofski fakultet, današnje zdanje Rektorata BU). Postala je studentkinja zahvaljujući činjenici da u tadašnjem zakonu o obrazovanju nije esksplicitno navedeno da je studriranje dozvoljeno samo muškarcima. Godine 1872. odlazi u Cirih, gde upisuje medicinu na tamošnjem univerzitetu, tada jedinom u Evropi koji je primao žene. Studije završava 1879. godine i postaje prva žena iz Srbije sa zvanjem doktora medicine i jedna od deset u Evropi.

Prva žena lekarka, ali i više od toga
Po povratku u Srbiju suočava se sa nizom institucionalnih i društvenih prepreka. Njena diploma nije bila priznata, a zvaničan stav tadašnjih vlasti bio je da „žena ne može biti državni činovnik, odnosno lekar“. Više godina radila je povremeno i bez stalnog zaposlenja, uprkos znanju, iskustvu i potrebama društva. Tek 1881. godine dobija dozvolu da radi u državnoj službi, čime postaje prva žena lekar u državnoj praksi. No i tada je imala status lekarske pomoćnice, kao i platu manju od svojih kolega.

Tokom srpsko-turskih ratova (1876–1878) prijavila se kao dobrovoljna lekarka u vojsci. Prvi put u istoriji Srbije žena je imala tu ulogu. Kasnije, u Srpsko-bugarskom ratu 1885. godine, radila je istovremeno kao jedini lekar u tri beogradske bolnice: Opštoj državnoj, Zaraznoj i Bolnici za ranjenike, dok su njene kolege bile na frontu. Prema podacima Komore zdravstvenih ustanova Srbije, u tom trenutku bila je jedini lekar koji je radio u sve tri ustanove, ali sa zvanjem sekundarnog lekara.

Borba za profesiju
Doktorka Draga Ljočić nije odustajala, te se 1889. ponovo obratila ministarstvu unutrašnjih dela, sa jasnim stavom i tonom koji nije bio molba već zahtev ministru „da ima sva lekarska prava data svim lekarima, bez razlike pola, sanitetskim zakonom. ...iz prakse dosadašnje gospode Ministara izlazi da ja mogu kao lekar služiti državu i preko trideset godina državne službe i da ni u položaju, ni u plati ne krenem ni malo dalje“.

Na konsulatacije pozvan je načelnik Saniteta i njegov stav bio je krajnje rigidan i uvredljiv, ne samo prema doktorki Dragi, već ženama generalano, što je oslikavalo stav tadašnjeg društva prema ženama, a posebno onima koje su želele da uz porodicu imaju i posao.

Decembra 1889. Draga je dobila rešenje o otpuštanju iz službe, ali je nastavila sa privatnom praksom i veoma uspešno lečila pacijente sve do završetka Prvog svetskog rata.
Diplomu je morala da nostrifikuje, a član komisije tada je bio ugledni lekar Vladan Đorđević koji je tada rekao: „Ova gospođa zna više medicine nego naša cela komisija.“

U ratu i miru doktorka
Učestvovala je i u Balkanskim ratovima (1912–1913) i u Prvom svetskom ratu, noseći čin poručnika, što je tada bila retkost čak i za muškarce iz civilnog sektora. Radila je u vojnoj sanitetskoj službi, učestvovala u organizaciji bolničke nege, lečila ranjenike i borila se protiv epidemija i nestašica u izuzetno teškim uslovima.

Posebno se intresovala za pedijatriju i ginekologiju. Veći deo karijere radila je sa ženama i decom, jer joj društveni okvir tog vremena nije dopuštao da se ravnopravno razvija u svim granama medicine. Ipak, njen autoritet i stručnost bili su prepoznati, kako među kolegama, tako i među pacijentima.
Zalagala se za pristupačnu zdravstvenu zaštitu, posebno za siromašne i decu. Bila je jedna od osnivačica više humanitarnih i stručnih udruženja, uključujući Društvo beogradskih žena lekara i Materinsko udruženje, koje je kasnije preraslo u Dom za nahočad. Sarađivala je i sa Kolom srpskih sestara. Bila je deo prve generacije srpskih feministkinja koje su se zalagale za pravo žena na obrazovanje, rad, političko učešće i pravnu jednakost.

Foto: Glas Podrinja

Priznanje tik pred penziju
U penziju je otišla tek 1924, više od 40 godina nakon što je završila studije medicine. Formalno priznanje lekarskog zvanja i pravo na penziju stekla je tek posle Prvog svetskog rata, tačnije 1919.
Bila je udata za političara i publicistu Rašu Miloševića. Imali su petoro dece, jednog sina i četiri kćerke. Jedna od kćerki, Radmila, takođe je postala lekarka. I brak Dragin bio je poseban na više načina, a zabeleženo je da je ona jedna od prvih koja je uz svoje prezime dodala i prezime svog supružnika.

Preminula je 5. novembra 1926. godine u Beogradu. Sahranjena je na Novom groblju.

Zaostavština Drage Ljočić
Danas, 170 godina od njenog rođenja, Dom zdravlja u Šapcu nosi njeno ime. Ustanovljena je i nagrada „Dr Draga Ljočić“ koja se dodeljuje zdravstvenim radnicama za izuzetna profesionalna i humanistička dostignuća.

Njen život ne obeležavaju samo medicinska dostignuća, već i svakodnevna borba sa zakonima, pravilnicima, predrasudama i institucionalnim otporom. Bila je prva, često jedina, ali nikada tiha.
Ostavila je trag u profesiji, društvu i istoriji, ne samo kao lekarka, već kao žena koja je uspela da promeni pravila. I nije preterivanje kada neko istakne da studentiknje medicine i doktorke u Srbiji treba da znaju za Draginu borbu i postignuća, jer bez nje studije lekarski poziv za žene sigurno bi bili drugačiji.

M.Ž.B.

„Blago prošlosti u očima savremenika“: Projekat ostvaren uz podršku Grada Šapca. Stavovi izneti u podržanim medijskim projektima, nužno ne izražavaju stavove organa koji su dodelili sredstva.