KNjIGA O STRADANjU ROMA U NDH
ROMI U PAKLU JASENOVCA
Nedavno objavljeno dramsko-dokumentarno delo, autora Bajrama Halitija, borca za ljudska prava, istinu i afirmaciju romske zajednice, u umetničkoj formi iznosi na svetlost dana mračne prizore ljudskog bezumlja počinjenog u Jasenovcu u Drugom svetskom ratu.
Ovo delo se bavi stradanjem Roma, Srba i Jevreja u koncentracionom logoru koje su ustaše uspostavile kako bi uništile što veći broj „nearijevaca“. U rasističkoj težnji da ostvare prostor iste hrvatske nacije, pozivaju se na konkretne zakone, odredbe i uredbe, koje su donošene u takozvanoj NDH radi uništavanje „nižih rasa“.
Bajram Haliti slika istorijske ličnosti, iznosi istorijske činjenice i istine, koje se, nažalost, i dalje negiraju i iskrivljuju pokušajima da se zločini prikriju, a broj žrtava umanji, da se zamaskira prava priroda tog zloglasnog logora. Stoga Haliti žigoše stvarne aktere, te najzverskije „drame“ koja se desila na evropskom tlu, uz onu u Aušvicu. Razobličavajući rasističku ideologiju, on pokazuje kako se čovek zadojen njome pretvara u krvoločnu zver, kako gubi ljudske skrupule i moralne nadzore, čineći zlodela u ime tobožnjih ideala, kakav je stvaranje etnički čiste države.
Sa velikim smislom za dramski razvoj radnje, Haliti kroz dijaloge, atmosferu i upečatljive prizore dočarava, sa jedne strane zlikovce, a sa druge žilavi otpor i dovitljivost pojedinaca ili grupa koji su se branili i opirali mučenju i stradanju. Posebno su potresne scene u kojima se opisuje izuzetno brutalno mučenje i usmrćivanje dece, kao i žena i staraca. Stvarnost je prevazišla maštu. Normalni ljudski um ne može smisliti takve grozote, to mogu samo bolesni umovi. Nije moguće upoređivati te ustaške zločince sa zverima. Zveri ubijaju radi ishrane, a ne da bi se iživljavali nad nemoćnim žrtvama.
Među više prizora mučenja i najbolnijih ljudskih sudbina, mogli bismo izdvojiti dve scene, svesni ogrešenja prema drugima, mučenje starca iz Klepaca i jednu vrstu kazne koja je sustigla njegovog dželata.
Starac iz Klepaca, mirno, stojički, bez reči podnosi odsecanje ušiju i druge muke, ali ne uzvikuje „Živeo poglavnik!“. Njegov mir je najveća kazna za njegovog dželata. A njegov krvnik, po imenu, Žile Figanović, obrezao u zločinima, piću i orgijanju, traži od doktora Nikole Nikolića da umiri njegovu savest, da ga spasi od halucinantnih stanja. Njega je kaznio mir sa kojim je starac primio svoju smrt.
Tu su, naravno, i oni tadašnji hrvatski zvaničnici koji pristaju na zločin, oličeni u likovima žandarma, koljača i drugih revnosnih predstavnika ustaške politike. Među takvima se ističe i Maks Luburić, neposredni zapovednik svih zločina
Ovo delo se bavi stradanjem Roma, Srba i Jevreja u koncentracionom logoru koje su ustaše uspostavile kako bi uništile što veći broj „nearijevaca“. U rasističkoj težnji da ostvare prostor iste hrvatske nacije, pozivaju se na konkretne zakone, odredbe i uredbe, koje su donošene u takozvanoj NDH radi uništavanje „nižih rasa“.
Bajram Haliti slika istorijske ličnosti, iznosi istorijske činjenice i istine, koje se, nažalost, i dalje negiraju i iskrivljuju pokušajima da se zločini prikriju, a broj žrtava umanji, da se zamaskira prava priroda tog zloglasnog logora. Stoga Haliti žigoše stvarne aktere, te najzverskije „drame“ koja se desila na evropskom tlu, uz onu u Aušvicu. Razobličavajući rasističku ideologiju, on pokazuje kako se čovek zadojen njome pretvara u krvoločnu zver, kako gubi ljudske skrupule i moralne nadzore, čineći zlodela u ime tobožnjih ideala, kakav je stvaranje etnički čiste države.
Sa velikim smislom za dramski razvoj radnje, Haliti kroz dijaloge, atmosferu i upečatljive prizore dočarava, sa jedne strane zlikovce, a sa druge žilavi otpor i dovitljivost pojedinaca ili grupa koji su se branili i opirali mučenju i stradanju. Posebno su potresne scene u kojima se opisuje izuzetno brutalno mučenje i usmrćivanje dece, kao i žena i staraca. Stvarnost je prevazišla maštu. Normalni ljudski um ne može smisliti takve grozote, to mogu samo bolesni umovi. Nije moguće upoređivati te ustaške zločince sa zverima. Zveri ubijaju radi ishrane, a ne da bi se iživljavali nad nemoćnim žrtvama.
Među više prizora mučenja i najbolnijih ljudskih sudbina, mogli bismo izdvojiti dve scene, svesni ogrešenja prema drugima, mučenje starca iz Klepaca i jednu vrstu kazne koja je sustigla njegovog dželata.
Starac iz Klepaca, mirno, stojički, bez reči podnosi odsecanje ušiju i druge muke, ali ne uzvikuje „Živeo poglavnik!“. Njegov mir je najveća kazna za njegovog dželata. A njegov krvnik, po imenu, Žile Figanović, obrezao u zločinima, piću i orgijanju, traži od doktora Nikole Nikolića da umiri njegovu savest, da ga spasi od halucinantnih stanja. Njega je kaznio mir sa kojim je starac primio svoju smrt.
Tu su, naravno, i oni tadašnji hrvatski zvaničnici koji pristaju na zločin, oličeni u likovima žandarma, koljača i drugih revnosnih predstavnika ustaške politike. Među takvima se ističe i Maks Luburić, neposredni zapovednik svih zločina
Najnoviji broj
24. april 2025.
