FELjTON “SVEDOCI PROŠLOSTI” (7) NARODNI MUZEJ ŠABAC I „GLAS PODRINjA“
Srpski mač
Okarakterisati mač kao oružje nije greška, ali je simplifikacija i gotovo uvreda za one kojima su mačevi i sablje pasija, strast, ljubav. Od prvog mača, sve do današnjih dana, oštrica i drška nisu bili samo sredstvo napada i odbrane, već simbol ponosa, junaštva, tradicije, slave. U srednjem veku, kovači su ih kovali po narudžbini, no koliko je vlasnik definisao mač, toliko je i on definisao njega. Nije mogao svako da nosi mač, tu privilegiju je valjalo zaslužiti vrlinama, požrtvovanošću, hrabrošću, a koristiti ga bio je još jedan viši nivo. Mač se “nije vadio bez povoda, niti u korice vraćao bez časti”.
Vikinzi su za jedan mač davali 120 ovaca, a na istoku je koštao koliko i jedan slon. Naziv potiče od gotske reči „meki“ koju su prihvatila slovenska plemena nazivajući to oružje „mač, meč, mici“. Sastoji se iz krsnice i sečiva. Delovi krsnice su: jabuka, držak (balčak) i nakrsnica, a sečiva: oštrica, žleb i vrh. Krsnica i sečivo menjali su se tokom vremena. Sečivo je, najčešće naoštreno sa obe strane, retko samo sa jedne.
Zakoračili smo u zbirku Narodnog muzeja, osetili dah srednjeg veka, vreme kada je rat sredstvo preživljavanja, opstanka države, a ratnici živeli sa izazovom očuvanja ideala viteštva i časti u teškom vremenu. Na to ko su i šta su, podsećao ih je srpski mač. Zamahom časti “svetlog oružja” pozdravlja vas 15. vek.
Mač tipa „schiavone“, izrađivali su srpski kovači. Tokom 15. veka poznat je po svom kvalitetu. Naziva se još i SRPSKI MAČ. Osnovne osobine su dugo i teško pravo dvoseklo sečivo, drška koja je omogućavala da se mač drži sa dve ruke i nakrsnica koja je blago vodoravno izvijena u obliku latiničnog slova „S”(S). Ranije su istraživači smatrali da je ovakav oblik nakrsnice posledica mode ili estetike, ali novija zapažanja ukazuju na druge razloge. Nakrsnica je vodoravno izvijena gotovo uvek u smeru kazaljke na satu kada se mač posmatra od jabuke ka vrhu sečiva. Postoji negde oko 40% izuzetaka i to otprilike odgovara procentu levorukih ljudi. Upadljivo veliki broj ovih nakrsnica je prelomljen u obliku slova „S“, što je veoma retka pojava na srednjovekovnim mačevima jer je to deo mača koji trpi mali pritisak u borbi i nije sklon prelomima. Zaobljena nakrsnica služila je odbrani i zarobljavanju oružja protivnika... Njen izgled i funkcija u potpunosti se poklapa sa zakrivljenošću turske sablje. Nije slučajno što se nastanak i širenje ovog tipa mača datuje u vreme prodora Osmanske vojske na Balkansko poluostrvo.
- Kod našeg primerka drška je fragmentovana, nedostaje vrh, ukupna sačuvana dužina mača je 104 cm, sečivo 91,5 cm, dvobrido sa zaobljenim vrhom i blagim žlebom sa obe strane, širine 5 cm. Sa obe strane sečiva tauširan znak u mesingu, motiv krsta. Nakrsnica je sa povijenim krajevima, takođe fragmentovana. Mač je nađen u Slepčeviću u Mačvi, a muzejsku zbirku je obogatio 1960. godine, kao poklon sveštenika Milorada Stanojlovića iz Štitara – ističe Svetlanka Milutinović, kustos Narodnog muzeja u Šapcu.
Na razvoj mača u periodu od 12. do 15. veka veliki uticaj imao je razvoj konjice i sve veća primena jačeg oklopa, odnosno verski momenat. Rezultat toga su veće dimenzije i prilagođavanje oblika sečiva. U Srbiji dinastije Nemanjića upotrebljavani su teški mačevi koji su držani sa obe ruke, takozvani dvoručni. Ovakav mač se naziva kraljem među mačevima i simbol je srednjeg veka. Kovači mačeva su izuzetno cenjeni, a u narodnoj epici se nazivaju Novak, što je anagram od reči “kovan”.
Narodna i epska tradicija pripisuje maču magijska svojstva. Smatralo se da poseduje lekovita svojstva i mističnu moć, ako je upotrebljen u pravom ritualu. Često su bili ukrašavani religijskim simbolima ili životinjskim motivima. Naime, određenim mitskim bićima (vuk, zmaj) je pripisivana natprirodna moć koja je graviranjem prelazila na oružje i štitila ratnika. Prema predanju Kosančić Ivan je posedovao mač „Zmajevac“ za koji se smatralo da nije iskovala ljudska ruka, nosili su lična imena i posedovali neobične karakterne osobine.
Najstariji mačevi sa četvrtastim jabukama i „S” nakrsnicama potiču sa prostora srednjovekovne Srbije. Prikupljeni arheološki nalazi datiraju iz druge polovine 14. veka. Bilo je potrebno da protekne određeno vreme od kada je počela prva proizvodnja ovih mačeva, do trenutka kada postaju poznati i dobijaju svoje ime. Prvi put su zabeleženi u dubrovačkim spisima 1391. godine (naziv Skjavonia Dubrovčani upotrebljavaju isključivo za srednjovekovnu Srbiju), a možemo pretpostaviti da je srpski mač bio u upotrebi pre Maričke i Kosovske bitke. Istorijska i arheološka istraživanja “kazuju” da su ovakvi mačevi nastali na teritoriji srpske srednjovekovne države, dok su se kasnije porširili na teritoriju Ugarske i Venecije.
Vikinzi su za jedan mač davali 120 ovaca, a na istoku je koštao koliko i jedan slon. Naziv potiče od gotske reči „meki“ koju su prihvatila slovenska plemena nazivajući to oružje „mač, meč, mici“. Sastoji se iz krsnice i sečiva. Delovi krsnice su: jabuka, držak (balčak) i nakrsnica, a sečiva: oštrica, žleb i vrh. Krsnica i sečivo menjali su se tokom vremena. Sečivo je, najčešće naoštreno sa obe strane, retko samo sa jedne.
Zakoračili smo u zbirku Narodnog muzeja, osetili dah srednjeg veka, vreme kada je rat sredstvo preživljavanja, opstanka države, a ratnici živeli sa izazovom očuvanja ideala viteštva i časti u teškom vremenu. Na to ko su i šta su, podsećao ih je srpski mač. Zamahom časti “svetlog oružja” pozdravlja vas 15. vek.
Mač tipa „schiavone“, izrađivali su srpski kovači. Tokom 15. veka poznat je po svom kvalitetu. Naziva se još i SRPSKI MAČ. Osnovne osobine su dugo i teško pravo dvoseklo sečivo, drška koja je omogućavala da se mač drži sa dve ruke i nakrsnica koja je blago vodoravno izvijena u obliku latiničnog slova „S”(S). Ranije su istraživači smatrali da je ovakav oblik nakrsnice posledica mode ili estetike, ali novija zapažanja ukazuju na druge razloge. Nakrsnica je vodoravno izvijena gotovo uvek u smeru kazaljke na satu kada se mač posmatra od jabuke ka vrhu sečiva. Postoji negde oko 40% izuzetaka i to otprilike odgovara procentu levorukih ljudi. Upadljivo veliki broj ovih nakrsnica je prelomljen u obliku slova „S“, što je veoma retka pojava na srednjovekovnim mačevima jer je to deo mača koji trpi mali pritisak u borbi i nije sklon prelomima. Zaobljena nakrsnica služila je odbrani i zarobljavanju oružja protivnika... Njen izgled i funkcija u potpunosti se poklapa sa zakrivljenošću turske sablje. Nije slučajno što se nastanak i širenje ovog tipa mača datuje u vreme prodora Osmanske vojske na Balkansko poluostrvo.
- Kod našeg primerka drška je fragmentovana, nedostaje vrh, ukupna sačuvana dužina mača je 104 cm, sečivo 91,5 cm, dvobrido sa zaobljenim vrhom i blagim žlebom sa obe strane, širine 5 cm. Sa obe strane sečiva tauširan znak u mesingu, motiv krsta. Nakrsnica je sa povijenim krajevima, takođe fragmentovana. Mač je nađen u Slepčeviću u Mačvi, a muzejsku zbirku je obogatio 1960. godine, kao poklon sveštenika Milorada Stanojlovića iz Štitara – ističe Svetlanka Milutinović, kustos Narodnog muzeja u Šapcu.
Na razvoj mača u periodu od 12. do 15. veka veliki uticaj imao je razvoj konjice i sve veća primena jačeg oklopa, odnosno verski momenat. Rezultat toga su veće dimenzije i prilagođavanje oblika sečiva. U Srbiji dinastije Nemanjića upotrebljavani su teški mačevi koji su držani sa obe ruke, takozvani dvoručni. Ovakav mač se naziva kraljem među mačevima i simbol je srednjeg veka. Kovači mačeva su izuzetno cenjeni, a u narodnoj epici se nazivaju Novak, što je anagram od reči “kovan”.
Narodna i epska tradicija pripisuje maču magijska svojstva. Smatralo se da poseduje lekovita svojstva i mističnu moć, ako je upotrebljen u pravom ritualu. Često su bili ukrašavani religijskim simbolima ili životinjskim motivima. Naime, određenim mitskim bićima (vuk, zmaj) je pripisivana natprirodna moć koja je graviranjem prelazila na oružje i štitila ratnika. Prema predanju Kosančić Ivan je posedovao mač „Zmajevac“ za koji se smatralo da nije iskovala ljudska ruka, nosili su lična imena i posedovali neobične karakterne osobine.
Najstariji mačevi sa četvrtastim jabukama i „S” nakrsnicama potiču sa prostora srednjovekovne Srbije. Prikupljeni arheološki nalazi datiraju iz druge polovine 14. veka. Bilo je potrebno da protekne određeno vreme od kada je počela prva proizvodnja ovih mačeva, do trenutka kada postaju poznati i dobijaju svoje ime. Prvi put su zabeleženi u dubrovačkim spisima 1391. godine (naziv Skjavonia Dubrovčani upotrebljavaju isključivo za srednjovekovnu Srbiju), a možemo pretpostaviti da je srpski mač bio u upotrebi pre Maričke i Kosovske bitke. Istorijska i arheološka istraživanja “kazuju” da su ovakvi mačevi nastali na teritoriji srpske srednjovekovne države, dok su se kasnije porširili na teritoriju Ugarske i Venecije.
M. Živanović i D. Blagojević
Najnoviji broj
25. april 2024.
